जादूची पिशवी ( Jaduchi Pishavi )

जीवनातील सूक्ष्म अनुभव सांगणारा कथासंग्रह जादूची पिशवी –लेखक नासा येवतीकर .

नासा येवतीकर यांचे ‘जादुची पिशवी’  कथासंग्रह मराठी लघुकथालेखनातील एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि प्रभावी साहित्यिक योगदान आहे. हा संग्रह वाचकाला साध्या जीवनातील सूक्ष्म अनुभव, मानवी नात्यांमधील विविध भाव, आणि समाजातील विविधतेचे दर्शन करून देतो. लेखकाने प्रत्येक कथेत जिवंत प्रसंग, पात्रांचे अंतरंग, आणि भावनांचे सूक्ष्म थर इतके प्रगल्भपणे मांडले आहेत की वाचक त्या कथेत स्वतःला सामील होण्यास भाग पडतो. शीर्षक ‘जादुची पिशवी’ हे प्रतीकात्मक आहे; जिथे रोजच्या जीवनातील साधे क्षण, अनुभव, आनंद‑दुःख, आणि भावनांची जादू एकत्र साठवली आहे. हा संग्रह केवळ कथासंग्रह नाही, तर वाचकाला मानवी जीवनाच्या सूक्ष्म, अदृश्य पण प्रभावी अनुभवांची जाणीव करून देणारा प्रवास आहे.
संग्रहातील प्रत्येक कथा रोजच्या जीवनातील घटनांवर आधारित आहे, पण त्या घटनांमधून मानवी मनाची गहनता प्रकट होते. वाचक प्रत्येक प्रसंगात पात्रांच्या मनात प्रवेश करतो आणि त्यांचा अनुभव थेट अनुभवतो. उदाहरणार्थ, ‘कळी उमलण्याआधी…!’ ही कथा मुलीच्या लग्नापूर्वीच्या मानसिक अवस्थेवर केंद्रित आहे. आई‑वडिलांची चिंता, समाजाची अपेक्षा, आणि मुलीचा आत्मसंवाद ही कथा सूक्ष्मपणे उलगडते. कथानक साधे आहे, परंतु लेखकाने त्याला भावनिक गहिरेपणा आणि जिवंतपणा दिला आहे. वाचक त्या पात्राच्या अंतरंगात सामील होतो, प्रत्येक क्षण त्यांच्या अनुभवांशी जोडतो.
‘लॉकडाऊन’ या कथेत कोरोना काळातील परिस्थितीचे वास्तव अत्यंत नैसर्गिकपणे मांडले आहे. मुलांच्या शालेय जीवनातील बदल, घरातील तणाव, पालकांचे चिंता, आणि समाजातील बंधने यांचा कथेत थेट अनुभव दिसतो. या कथेतून लेखकाने समकालीन जीवनातील अडचणी आणि तणाव यांचा सूक्ष्म निरीक्षण मांडले आहे. वाचक स्वतःच्या जीवनाशी कथा सहज जोडतो, आणि त्यातून सामाजिक आणि मानवी अनुभवाची गहिरेपणा जाणवतो.
लेखकाने वापरलेली भाषा अत्यंत संवेदनशील आहे. साध्या मराठी शब्दांतून भावनांचे गहन थर उलगडले आहेत. वाक्यांची लय, शब्दांची निवड, विरामचिन्हांचा वापर, संवादातील नैसर्गिकता – हे सर्व घटक कथेला प्रभावी बनवतात. दृश्यात्मक वर्णनाची क्षमता प्रगल्भ आहे; घराचे कोपरे, अंगणातील सावल्या, संध्याकाळची शांती, मुलांचे लपलेले विचार – या दृश्यांमधून पात्रांच्या मानसिकतेची झलक मिळते. संवाद नैसर्गिक आहेत आणि कथेत गती निर्माण करतात. काही ठिकाणी साहित्यिक अलंकार, सूक्ष्म उपमा, आणि प्रतिमा वापरल्या आहेत, ज्यामुळे कथा अधिक गहिरेपणा देतात.
संग्रहातील पात्रे साधी, सामान्य, परंतु जिवंत आहेत. मुलांच्या स्थिती, पालकांची चिंता, शिक्षकांचे बंधन, समाजाचे नियम – हे सर्व पात्रांच्या माध्यमातून स्पष्ट होतात. लेखकाची मोठी ताकद म्हणजे पात्रांच्या अंतरंगातून अनुभव उलगडणे. काही पात्र प्रत्यक्ष बोलत नाहीत, तरी त्यांच्या अस्तित्वामुळे कथा प्रभावी ठरते. प्रत्येक पात्राची भावना सूक्ष्मदृष्टीने मांडलेली आहे, आणि वाचक त्या अनुभवाला स्वतःच्या मनात स्थान देतो.
संग्रहातील कथा सामाजिक वास्तवाशी घनिष्ठपणे जोडलेल्या आहेत. मुलांच्या शालेय अडचणी, पालकांच्या अपेक्षा, कौटुंबिक ताण, समाजाचे नियम – या सर्व गोष्टी कथेत प्रभावीपणे दिसतात. कथेतून लेखकाने व्यक्तीच्या आंतरिक संघर्षाला सामाजिक संदर्भातून बाहेर आणले आहे. वाचकाला पात्रांचा अनुभव केवळ निरीक्षणातून नव्हे, तर भावनिक सहभागी होऊन जाणवतो. ‘लॉकडाऊन’ ही कथा फक्त महामारीकाळातील अनुभव सांगत नाही; ती घरातील तणाव, पालक‑मुलांमधील संवाद, आणि सामाजिक प्रतिबंध यांचा थेट अनुभव देऊन वाचकास समकालीन जीवनातील अनुभवाची जाणीव करून देते.
लेखकाने भावनांचा गहिरेपणा अत्यंत प्रभावीपणे उलगडला आहे. अनेक प्रसंगांत वाचकास सूक्ष्म भावनांचा अनुभव होतो – आनंद, निराशा, आशा, भिती, अपेक्षा, ताण आणि अंतर्मुखता. कथांचा अंत अचानक किंवा मोठ्या क्लायमॅक्सशिवाय येतो; त्यामुळे वाचक स्वतःच्या मनात पात्रांचा अनुभव आत्मसात करतो. जीवनातील साध्या प्रसंगांमध्येही ‘जादू’ आहे असे लेखक दर्शवतो. एखाद्या आईच्या हसण्यात, मुलाच्या छोट्या यशात, घराच्या कोपऱ्यातील शांततेत ही जादू जाणवते. शीर्षक ‘जादुची पिशवी’ अत्यंत योग्य ठरते; पिशवी प्रतीकात्मक आहे – जिथे जीवनातील साध्या प्रसंगांमध्ये दडलेली भावना, अनुभव आणि क्षणिक आनंद‑दुःख एकत्रित आहेत.
संग्रहातील बलस्थान म्हणजे साध्या जीवनातील गहिरे अनुभव, संवाद, दृश्यात्मकता, सामाजिक व व्यक्तिमत्त्वात्मक संदर्भ, आणि भावनांचा थर. लेखकाने साध्या प्रसंगातून मानवी मनाची गहनता उलगडली आहे. संवाद नैसर्गिक आहेत, दृश्यात्मक वर्णन प्रभावी आहे, आणि सामाजिक संदर्भ कथेला वास्तविकतेची जाणीव देतो. कथांचे भावनात्मक थर वाचकाला ओझरती‑थरथर अनुभव देतात, आणि प्रत्येक प्रसंग वाचकाच्या मनात दीर्घकाळ टिकतो.
संग्रह वाचताना एक ठराविक मनःस्थितीचा प्रवास अनुभवता येतो. वाचक पहिल्या प्रसंगात पात्रांच्या जीवनात सामील होतो, त्यांच्या अनुभवांमध्ये साम्य शोधतो, आणि नंतर कथांच्या पुढील थरांतून अधिक खोलवर जातो. प्रत्येक कथा, जरी संक्षिप्त असली, तरी तिचा प्रभाव दीर्घकाळ मनावर राहतो. या दृष्टिकोनातून, ‘जादुची पिशवी’ वाचकास साध्या जीवनातील महत्त्वपूर्ण क्षणांची जाणीव, सामाजिक वास्तवाचा अनुभव, आणि मानवी भावना समजण्याची क्षमता देते.
लेखनाची शैली अत्यंत नाजूक पण प्रभावी आहे. वाक्यांची लय, शब्दांची निवड, विरामचिन्हांचा ताळमेळ – हे सर्व कथेला जिवंतपणा देतात. दृश्यात्मक वर्णन पात्रांच्या अंतर्मनाची झलक उघडते. घरातील संध्याकाळची शांती, मुलांचे लपून बसणे, आईची चिंता – या दृश्यांचा प्रभाव वाचकाच्या मनावर थेट पडतो. काही प्रसंगांत उपमा, प्रतिमा आणि सूक्ष्म अलंकारांचा उपयोग कथेला अधिक रसाळपणा आणि गहिरेपणा देतो.
वाचकाला हा संग्रह केवळ वाचनाचा आनंद देत नाही, तर साहित्याचा अनुभव, सामाजिक जाणीव, आणि भावनात्मक संवेदनशीलता देखील विकसित करतो. लेखकाने पात्रांच्या अंतर्मनाला महत्त्व दिले आहे, समाजातील परिस्थितीला कथेत मिसळले आहे, आणि रोजच्या जीवनातील साध्या प्रसंगातून मोठे अर्थ निर्माण केले आहेत. वाचक प्रत्येक कथेत स्वतःला शोधतो, आणि त्या अनुभवातून आपले अंतर्मन समृद्ध होते.
संग्रह वाचल्यावर वाचकास समजते की साध्या घटनांमध्येही जीवनाची जादू आहे – प्रत्येक भावना, प्रत्येक अनुभव, प्रत्येक क्षण महत्वाचा आहे. लेखकाने ही जादू लहान लहान प्रसंगांमधून वाचकास अनुभवायला दिली आहे. कथा केवळ मनोरंजक नाहीत; त्या विचार करायला, अंतर्मुख होायला आणि जीवनाच्या सूक्ष्म बाजूंवर लक्ष देायला प्रवृत्त करतात.
एकूणच, नासा येवतीकर यांचे ‘जादुची पिशवी’ हे कथासंग्रह मराठी लघुकथालेखनातील एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे. वाचकाला भावनात्मक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून समृद्ध अनुभव देणारे, साध्या प्रसंगांमधील गहिरे अर्थ उलगडणारे, आणि मानवी जीवनातील सूक्ष्म जादूचा अनुभव देणारे साहित्यिक काम आहे. संग्रहाच्या प्रत्येक कथेत मानवी अंतर्मनाची जाणीव, सामाजिक संदर्भ, आणि दृश्यात्मक अनुभवांचा तळागाळ आहे. वाचक प्रत्येक प्रसंगातून स्वतःच्या अनुभवाशी तुलना करतो, जीवनातील सूक्ष्म क्षणांचा अर्थ शोधतो, आणि कथांच्या प्रभावातून अधिक संवेदनशील, अधिक जागरूक बनतो.
‘जादुची पिशवी’ वाचल्यावर वाचकाला ही जाणवते की, सोप्या शब्दांतही जीवनाचा गहिरे अर्थ, मानवी भावनांचा अनुभव, आणि समाजातील सूक्ष्म अंतरदृष्टी प्रभावीपणे व्यक्त केली जाऊ शकते. प्रत्येक कथा वाचकाला भावनात्मक प्रवास देऊन अंतर्मन समृद्ध करते. हा संग्रह केवळ वाचनासाठी नाही, तर विचार करण्यासाठी, अनुभव घेण्यासाठी, आणि जीवनातील सूक्ष्म जादू समजण्यासाठी अत्यंत प्रभावी आहे. सदरील कथासंग्रह ई साहित्य या ऑनलाईन प्लॅटफॉर्मवर मोफत उपलब्ध आहे. तेव्हा आपण ही या पुस्तकाचा आनंद घ्यावे.

सौ अंजली देशमुख घंटेवार
ग्रामगीताचार्य नागपूर
8669664633

जागर जाणिवांचा पुस्तक परिचय ( Book )

तनामनात ज्योत पेटविणारा " जागर जाणिवांचा "

~~~~~~~~~~~~~~~~

चौकट - मा. इंद्रजित देशमुख उर्फ काकाजी, अति. मुख्य कार्यकारी अधिकारी, कोल्हापूर आणि अक्षर प्रकाशन आजराचे प्रकाशक सुभाष विभुते यांच्या हस्ते विनायक हिरवे लिखित जागर जाणिवांचा या पुस्तकाचे कोल्हापूर येथील शाहू स्मारक भवन मध्ये दि. 05 नोव्हेंबर 2025 रोजी प्रकाशन सोहळा संपन्न होणार आहे. त्यानिमित्ताने घेतलेला थोडक्यात आढावा. 

~~~~~~~~~~~~~~~~

शिक्षक म्हणजे केवळ शाळेतील ज्ञान देणारे नसून ते समाजाला संवेदना, संस्कार आणि दृष्टी देणारे मार्गदर्शक आहेत. संवेदनशील नागरिक घडविण्याचे खूप मोठे काम शिक्षक करत असतात. पूर्वीचा काळ असो की आजचा काळ, शिक्षकांना नेहमीच समाजात मान सन्मान मिळतो. फक्त समाजाला समजून घेऊन कार्य करता आले पाहिजे. शिक्षक हा समाज घडविणारा खूप मोठा अभियंता आहे याची जाणीव प्रत्येक शिक्षकांमध्ये निर्माण व्हावा या उदात्त हेतूने कोल्हापूर जिल्ह्यातील शाहूवाडी तालुक्यातील मलकापूर येथील राज्य पुरस्कार प्राप्त उपक्रमशील शिक्षक विनायक हिरवे यांनी जागर जाणीवांचा हे पुस्तक लिहिले आहे. राष्ट्रपिता महात्मा गांधीजी यांच्या जयंतीचे निमित्त साधून आजरा येथील अक्षर प्रकाशन संस्थेने हे पुस्तक प्रकाशित केले आहे. हे पुस्तक नसून एक शिक्षक आपली शिक्षकी पेशा सांभाळत सामाजिक कार्य कसे पूर्ण करता येऊ शकते ? समाजाचे ऋण कसे फेडता येईल ? याचे उत्तम उदाहरण म्हणता येईल. हे पुस्तक लेखकाचे आत्मकथन आहे पण त्यांच्या आत्मकथनातुन प्रेरणा घेण्यासारखं आणि नवीन काही शिकण्यासारखं व करण्यासारखं खूप आहे. शालेय जीवनातील अनेक प्रसंग आणि घटना आपले पुढील आयुष्य घडवत असतात. शाळेमध्ये शिक्षणासोबत इतर क्रिया देखील अत्यंत महत्वाचे असतात. शाळेतील शिक्षक तर विद्यार्थ्यांवर संस्कार टाकण्याचे काम करतातंच शिवाय सहकारी विद्यार्थी मित्र देखील संस्कार करत असतात. पुस्तक वाचताना या गोष्टीची प्रत्येक वेळी जाणीव होत असते. गरिबी माणसाला संघर्ष करायला शिकविते. संकटे ही माणसाला स्वतःच्या सामर्थ्यांची कल्पना देतात. तावून सुलाखून कणखर बनवून बाहेर काढतात. लेखकांची ही स्वमत वाचकांना विचार करण्यास भाग पाडतात. जीवनात यशस्वी व्हायचे असेल तर नशीब देखील चांगले असावे लागते. नशिबात काय लिहून ठेवलं आहे ? हे विधात्याशिवाय कोणालाच माहित नाही. लेखकांना खरं तर नाविक दलात काम करण्याची इच्छा होती मात्र अपघाताने ते शिक्षक झाले. म्हणून त्यांनी नाराज किंवा निरूत्साही झाले नाहीत. त्यांनी मिळालेल्या संधीचा योग्य वापर करत सोने निर्माण केले आहे. आपला स्वभाव प्रेमळ आणि मायाळू असेल तर शत्रू देखील आपला मित्र बनतो. कुणापुढे हात पसरण्याची देखील गरज नसते आणि भरपूर मदत मिळू शकते पण त्यासाठी अगोदर स्वतःला खूप कष्ट आणि दुःख सोसावे लागते. लेखकाला जीवनात अनेक चांगल्या लोकांशी संपर्क आला. ज्यात प्रामुख्याने सेवायोग संस्थेचे इंद्रजित देशमुख आणि साद माणुसकीचे संस्थापक अध्यक्ष हरीश बुटले त्यांच्या सहवासाने लेखकांच्या जीवनात आमूलग्र बदल झाला, असे म्हणणे चुकीचे ठरणार नाही. समाजातील तळागाळातील गरीब पालकांची मुले शिक्षणापासून वंचित राहू नये म्हणून शाहूवाडी तालुका शैक्षणिक व्यासपीठ नावाची ज्योत त्यांनी चोवीस वर्षांपूर्वी पेटविली. ज्ञान, प्रबोधन आणि सेवा या ब्रीद वाक्याने प्रेरित होऊन, या अंतर्गत त्यांनी अनाथ लोकांना मदत, पूरग्रस्ताना मदत, विधवा महिलासाठी हळदी कुंकू, सायकल बँक, स्पर्धा परीक्षेची तयारी करणाऱ्या गरीब मुलांसाठी असलेली अभ्यासिका असे अनेक उपक्रम त्यांनी राबविले. त्या सर्व उपक्रमाची माहिती वाचताना अंगावर शहारे येतात. मित्र परिवाराची मिळालेली साथ हे ही अत्यंत महत्वाचे आहे. राज्यपुरस्कार मिळणे हे कोणत्याही शिक्षकांसाठी खूप मोठे पारितोषिक आहे. पण लेखकांनी हा पुरस्कार का मिळविले ? याची कहाणी खूपच रोचक आहे. शैक्षणिक व्यासपीठाची स्थापना आणि त्या अंतर्गत केलेले सामाजिक कार्य वाखाणण्याजोगे आहे. लेखक आपल्या पहिल्या पानावर नेल्सन मंडेला यांचे वाक्य लिहिले आहे, शिक्षण हे सर्वात शक्तिशाली शस्त्र आहे, जे तुम्ही जग बदलण्यासाठी वापरू शकता. खरंच आहे, शिक्षणाने जी क्रांती होते, ती अन्य कशानेही होत नाही. म्हणून समाजातील शेवटच्या घटकांपर्यंत शिक्षण मिळायला हवे. यासाठी प्रत्येक शिक्षकांने धडपड करायला हवे. हीच प्रेरणा देण्यासाठी हे पुस्तक आहे, असे मला वाटते. शिक्षक व लेखक विनायक हिरवे यांचे कार्य समजून घेण्यासाठी आणि आपण ही समाजासाठी काही करू शकतो हे जाणून घेण्यासाठी जागर जाणीवांचा पुस्तक वाचायलाच हवं. इंद्रजित देशमुख उर्फ काकाजी यांची सुंदर अशी प्रस्तावना या पुस्तकाला लाभली आहे. पुस्तकाची सुंदर व आकर्षक अशी बांधणी असून अक्षर जुळणी छान केलेली आहे. रुपेश वारंगे यांचे मुखपृष्ठ वाचकांचे मन वेधून घेते. या पुस्तकात एकूण 199 पृष्ठ असून पुस्तकाची किंमत 250 ₹ आहे. लेखकांना शैक्षणिक व सामाजिक कार्यासाठी खूप खूप शुभेच्छा ......!

- नासा येवतीकर, स्तंभलेखक, धर्माबाद, 9423625769

कोजागिरी पौर्णिमा ( Kojagiri )

कोजागिरी पौर्णिमाचे महत्त्व -

पौराणिक कथेनुसार, एक सावकार होता, त्याला दोन मुली होत्या. सावकाराच्या दोन्ही मुली मनापासून पौर्णिमेचे व्रत करत असत. पण मोठी मुलगी हे व्रत अत्यंत श्रद्धेने आणि सर्व नियम पाळून करत असे. मात्र, लहान मुलगी व्रत अर्धवट ठेवत असे. त्यामुळे, तिच्या घरात जन्मलेली मुले जिवंत राहत नव्हती. हे पाहून ती खूप दुःखी झाली. एके दिवशी तिने एका ब्राह्मणाला यामागील कारण विचारले. तेव्हा ब्राह्मण म्हणाला की, 'तू पौर्णिमेचे व्रत नियमाने करत नाहीस, म्हणूनच मुझी मुलं लगेच मरण पावतात. मात्र, जर तू पौर्णिमेचे व्रत श्रद्धेने पूर्ण केलीस, तर तुला संततीसुख लाभेल'. ब्राह्मणाच्या सल्ल्यानुसार, सावकाराच्या लहान मुलीने कोजागिरी पौर्णिमेच्या दिवशी विधीपूर्वक उपवास केला. त्यानंतर, तिला एक लहान मुल झाला. मात्र, दुर्दैवाने त्या लहान बाळाचाही अल्पावधीतच मृत्यू झाला. या घटनेमुळे, ती निराश झाली. पण, बाळाला एका पाटावर ठेवून सावकाराच्या लहान मुलीने तिच्या मोठ्या बहिणीला घरी बोलावले. जेव्हा मोठी बहीण त्या पाटावर बसायला गेली, तेव्हा तिच्याजवळ असलेली हंडी सावकाराच्या लहान मुलीच्या मृत मुलाला लागला आणि अचानक रडू लागला. हे पाहून तिची मोठी बहीण आश्चर्यचकित झाली आणि आपल्या लहान बहिणीला म्हणाली की, 'जर मी या पाटावर बसले असते, तर हा मुलगा मेला असता ना?' तेव्हा सावकाराची लहान मुलगी म्हणाली, 'हा मुलगा पूर्वीच मृत होता. मात्र, तुझ्या चांगल्या कर्मांमूळेच माझा मुलगा जिवंत झाला'. तेव्हापासून, अशी प्रथा सुरू झाली की, जो भाविक भक्तीभावाने कोजागिरी पौर्णिमाचे उपवास करेल, त्याला चांगले फळ मिळेल.

कोजागिरी पौर्णिमेला मसाला दूध का पितात ?

कोजागिरी पौर्णिमेला मसाला दूध पितात. ही परंपरा अनेक वर्षांपासून प्रचलित आहे. पौराणिक मान्यतेनुसार, कोजागिरी पौर्णिमेच्या रात्री चंद्राच्या किरणांमधून अमृताचा वर्षाव होतो. त्यामुळे, दूध आणि इतर पौष्टिक पदार्थांना दैवी गुणांनी युक्त मानले जाते. इतकंच नाही, तर मसाला दुधातील औषधी गुणधर्म शरीरासाठी फायदेशीर असते आणि पित्तदोष कमी करण्यास मदत करतात, असे आयुर्वेदात सांगितले आहे.

संकलन - नासा येवतीकर 

सेवानिवृत्ती कविता ( Sevanivrutti Kavita )

कर्मचाऱ्यांच्या जीवनातील एक अनमोल क्षण म्हणजे सेवानिवृत्ती. एका डोळ्यात आसू तर एका डोळ्यात हसू अशी विपरीत स्थिती यावेळी असते. 

कभी खुशी, कभी गम

थोडा ज्यादा, थोडा कम

यानिमित्ताने काही रचना 👇

🌸 सेवानिवृत्ती कविता 🌸

आजचा दिवस खास ठरला,

कर्मभूमीचा प्रवास पूर्ण झाला।

कष्ट, निष्ठा, प्रामाणिकतेची शिदोरी,

घडविली आयुष्यभर सुंदर गोष्टी।

घामाच्या थेंबांनी उजळली वाट,

कर्तव्यपूर्तीतच मिळाली खरी साथ ।

सहकाऱ्यांची सोबत, आठवणींचा खजिना,

हेच ठरेल पुढच्या आयुष्याचा बहाणा ।

आज निरोप नाही, तर आहे नवा आरंभ,

स्वप्नांना देऊ या आता नवा उन्मेष, नवा रंग।

आरोग्य, आनंद, समाधान लाभो तुम्हाला,

आयुष्य फुलोऱ्यांनी भरून राहो सतत घराला।

🌹💐 "सेवानिवृत्ती ही शेवट नाही, नव्या जीवनाची सुरुवात आहे!" 💐🌹

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

🌸 सेवानिवृत्ती – एक भावनिक क्षण 🌸

आज निरोपाचा क्षण सोहळा हा खास,

डोळ्यांत दाटतोय आठवणींचा प्रकाश।

कष्टाने घडविले आयुष्य वर्षे अनेक 

आज सजवितो आहे नवीन क्षितिज एक 

हास्य, श्रम, अनुभव यांचा असा ठेवा,

राहील कायम सोबत साठवलेला मेवा।

तुमच्या सहवासात उजळल्या वाटा,

आम्हा सर्वांच्या हृदयात उमटल्या गाथा।

सेवा केलीत समर्पणाने, हेच तुमचे दान,

तुमच्या कार्याने सजला शाळेचा मान।

आज विराम असेल, तरी हा शेवट नाही 

नव्या प्रवासात मिळो सुख आणि समृद्धी 

पुढील आयुष्य फुलोऱ्यांनी नटावे,

आरोग्य, आनंद, समाधान लाभावे।

आमच्या मनात आठवणींचा दीप 

सदैव उजळत राहील,

तुमच्या योगदानाचा सुवास 

कायम दरवळत राहील।

🌹💐 “सेवानिवृत्ती हा निरोप नाही, तर नवे स्वप्न पाहण्याचा सुंदर आरंभ आहे.” 💐🌹

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

📖🌸 सेवानिवृत्त शिक्षकांस अर्पण 🌸📖

ज्ञानदीप तेवत ठेवला आयुष्यभर,

विद्यार्थ्यांच्या मनात रुजवले संस्कार।

अंधारलेल्या वाटांना दिला प्रकाश,

घडवले भवितव्य, दिला आयुष्याला विकास।

आपली शिकवण म्हणजे खरा ठेवा,

तोच आमच्यासाठी अमूल्य मेवा।

शब्दांनी दिला आत्मविश्वासाचा हात,

विचारांनी घडवल्या नव्या पिढ्यांच्या वाट।

आज सेवेतून घेत आहात विश्रांती,

तरीही आठवणींनी राहील जुळलेली नाती।

विद्यार्थ्यांच्या हृदयात तुमचे नाव कोरलेले,

तुमचे योगदान सदैव स्मरणात राहिलेले।

देव करो पुढचे आयुष्य सुखमय व्हावे,

आरोग्य, आनंद, समाधान लाभावे।

जसा शिक्षकांचा दीप कधी विझत नाही,

तसेच तुमचे कार्य कधी विसरता येत नाही।

🌹💐 “शिक्षक सेवानिवृत्ती घेतो, पण त्यांची शिकवण कधीच निवृत्त होत नाही.” 💐🌹

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

🌸📖 आदरणीय शिक्षकांना निरोप 📖🌸

गुरु हेच ज्ञानाचे देवालय,

तुमच्यामुळे उजळले हे विद्यालय 

शिक्षणाची वाट दाखवली प्रेमाने,

जगणे शिकवले आम्हा संयमाने।

वर्गखोलीतले तुमचे शब्द होते अनमोल,

घडवले साऱ्यांचे जीवन सुंदर गोल।

कठीण प्रश्नात सापडला मार्ग नवा

तुमच्या मार्गदर्शनाने मिटला सर्व दुरावा ।

आज सेवेतून घेत आहात विराम,

मन मात्र आलं भरून, अश्रू दाटले डोळ्यांत

तुमच्या आठवणी राहतील कायम सोबत,

शिक्षणरूपी दिला जो वारसा, 

तीच  खरी संगत।

पुढचा प्रवास सुख, आरोग्य, समाधानाचा असो,

आयुष्य नवा आनंदाचा दरवळ घेत राहो।

गुरुचे कार्य कधी संपत नाही,

कारण त्यांच्या शिकवणीनेच पिढ्या घडत राहतात काही।

🌹💐 “सेवानिवृत्ती ही केवळ पदाची, पण शिक्षकत्वाची कधीच नसते.” 💐🌹

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

🌸 चारोळी १ 🌸

ज्ञानरूपी झाड लावले तुम्ही वर्षानुवर्षे,

विद्यार्थ्यांच्या जीवनात उमलले फुल नवनवीन सरसे।

सेवा संपली आज, पण कार्य राहील जिवंत,

गुरुंचा ठसा असतो आयुष्यभर अमर्याद संत।

🌸 चारोळी २ 🌸

गुरु म्हणजे दीप, अंधारातला प्रकाश,

त्यांच्या शिकवणीतच दडलेला विश्वास।

आज घेतो निरोप, तरी नाती अबाधित राहो,

तुमच्या आशीर्वादाने आमचे जीवन बहरो।

🌸 चारोळी ३ 🌸

सेवानिवृत्ती हा शेवट नाही, नव्या प्रवासाची सुरूवात,

गुरुंचा वारसा देतो जीवनाला खरीच साथ।

आठवणींच्या गंधाने राहील हा सोहळा सजून,

तुमचे योगदान राहील आमच्या हृदयात रुजून।

🌸 चारोळी 🌸

ज्ञानदीप तेवत राहील तुमच्या स्मरणाने,

शिकवण जगेल सदैव तुमच्या नामाने।

सेवा संपली तरी नातं कधी तुटणार नाही,

आपली आठवण हृदयातून कधी जाणार नाही।

संकलन - नासा येवतीकर 

राजे उमाजी नाईक ( Raje Umaji Naik )

शेतकऱ्यांचा राजा व आद्य क्रांतीकारक - राजे उमाजी राजे नाईक 

राजे उमाजी नाईक (१७९१–१८३२) हे मराठ्यांच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील एक शूर क्रांतिकारक व लोकनायक म्हणून ओळखले जातात. त्यांना "पहिला क्रांतिकारक" असेही संबोधले जाते. ई.स. १७९१ मध्ये भिवडी (ता. जुन्नर, जि. पुणे) येथे त्यांचा जन्म झाला. ते नाईक घराण्यातील होते. लहानपणापासूनच त्यांच्यात शौर्य व न्यायप्रियता होती. सामान्य जनता, शेतकरी व गावकरी यांना ब्रिटिशांच्या अन्यायकारक करप्रणालीमुळे अत्यंत हालअपेष्टा सहन कराव्या लागत होत्या. इंग्रजांनी गावकऱ्यांवर लादलेले कर, महसूल व अन्याय याविरुद्ध त्यांनी आवाज उठवला. त्यांनी शेतकऱ्यांना एकत्र करून इंग्रजांविरुद्ध लढा सुरू केला. त्यांचे साथीदार म्हणजे शेतकरी, धनगर व स्थानिक गावकरी होते. ते "गनिमी कावा" पद्धतीने लढा देत, त्यामुळे इंग्रजांना त्यांना पकडणे कठीण होत असे. इंग्रजांना उमाजी राजे यांच्या लढ्याची भीती वाटू लागली. शेवटी विश्वासघातामुळे ते इंग्रजांच्या ताब्यात आले. इ.स. १८३२ मध्ये पुण्यात त्यांना फाशी देण्यात आली.

त्यांच्या जीवनातील काही प्रसंग खूप महत्वाचे आहेत. 

• शेतकऱ्यांच्या बाजूने उभा राहिलेला उमाजी

एकदा ब्रिटिश सरकारचे महसूल अधिकारी एका गावात कर वसुलीला आले होते. शेतकऱ्यांची पिके नीट आलेली नव्हती, त्यामुळे ते कर देऊ शकत नव्हते. पण इंग्रज अधिकाऱ्यांनी निर्दयीपणे कराची वसुली सुरू केली. त्यांनी शेतकऱ्यांची जनावरे, शेतीची साधने आणि अन्नधान्य जप्त करायला सुरुवात केली. गावकऱ्यांची अवस्था पाहून उमाजी राजे नाईक संतापले. ते थेट त्या अधिकाऱ्यांच्या तंबूत शिरले व म्हणाले, “हा शेतकरी हा आपल्या मायभूमीचा कणा आहे. याच्या घामावर राज्य उभे आहे, आणि तुम्हीच याला लुबाडता ? शेतकऱ्यांवर असा अन्याय मी सहन करणार नाही ! ” असे म्हणत त्यांनी इंग्रजांच्या सिपायांवर झडप घातली. तेव्हा गावकरीही धैर्याने उमाजींना साथ देऊ लागले. इंग्रज सिपाई पळून गेले आणि गावकरी मुक्त झाले. या प्रसंगानंतर शेतकऱ्यांमध्ये उमाजी राजेंविषयी प्रचंड आदर निर्माण झाला. लोक त्यांना "शेतकऱ्यांचा राजा" म्हणू लागले.

उमाजी राजे हे शेतकरी–शोषित समाजाचे तारणहार म्हणून ओळखले जात. "शेतकऱ्यांचा राजा" अशी उपाधीही त्यांना लोकांनी दिली.

• दुसरा प्रसंग म्हणजे गनिमी काव्याचा प्रसंग

ब्रिटिश सैन्याने उमाजी राजे नाईक व त्यांच्या साथीदारांना पकडण्यासाठी एक मोठी छावणी उभारली होती. त्या छावणीत शेकडो सिपाई होते. शेतकऱ्यांना दहशत बसावी म्हणून इंग्रजांनी गावकऱ्यांकडून धान्य व जनावरे जप्त केली होती.

हे पाहून उमाजी राजेंनी आपल्या मावळ्यांना एकत्र केले आणि गनिमी काव्याने हल्ला करण्याचे ठरवले. रात्रीच्या अंधारात ते सर्वजण छावणीभोवती शांतपणे लपून बसले. अचानक त्यांनी मशाली पेटवल्या, शिट्ट्या मारल्या, डफ वाजवले, आणि चारही बाजूंनी "हर हर महादेव!" असा जयघोष करत छावणीवर धावा चढवला.

इंग्रजांना वाटले की हजारो सैनिकांनी छावणी घेरली आहे. घबराटीत त्यांनी शस्त्रास्त्रे व सामान सोडून पलायन केले. उमाजी राजेंनी जप्त केलेले धान्य, जनावरे पुन्हा शेतकऱ्यांना परत दिले. या प्रसंगानंतर शेतकरी अधिक निर्भय झाले आणि उमाजी राजेंची कीर्ती संपूर्ण पुणे-जुन्नर भागात पसरली. इंग्रज मात्र अधिकच चिडले आणि त्यांना पकडण्यासाठी बक्षीस जाहीर केले.

• त्यांच्या जीवनातील विश्वासघाताचा प्रसंग

उमाजी राजे नाईक इंग्रजांना बराच काळ चकवून गेले. त्यांच्या शौर्यामुळे व गनिमी काव्यामुळे इंग्रजांना त्यांना पकडणे अशक्य झाले होते. इंग्रजांनी मग चलाखीचा डाव खेळला. त्यांनी जाहीर केले, “ जो उमाजींना पकडून देईल, त्याला मोठे बक्षीस व जमीनजुमला दिला जाईल.”

काही लोभी लोक त्यांच्या या प्रलोभनाला बळी पडले. त्यातीलच एकाने उमाजी राजेंचा ठाव इंग्रजांना सांगितला.

एकदा उमाजी राजे आपल्या मावळ्यांसोबत जंगलात विसावले होते. त्यावेळी त्या विश्वासघातकाने इंग्रज सैन्याला गुप्त खूण दिली. अचानक इंग्रज सिपायांनी सर्व बाजूंनी छापा टाकला. उमाजी राजे शूरपणे लढले, पण संख्येने प्रचंड असलेल्या इंग्रज सैन्यापुढे ते पकडले गेले. इ.स. १८३२ मध्ये पुण्यातील फाशीच्या चौकात उमाजी राजेंना सार्वजनिकरित्या फाशी देण्यात आली. तेव्हा त्यांनी शेवटचे वाक्य उच्चारले –

“हा बळी शेतकऱ्यांच्या हक्कासाठी आहे ; माझा आत्मा मुक्त झाला ! ”

अशा रीतीने एका विश्वासघातामुळे शेतकऱ्यांचा राजा, मराठ्यांचा पहिला क्रांतिकारक हरपला. पण आजही त्यांचे नाव ऐकले की लोकांच्या डोळ्यांत आदर व अभिमान दिसतो. महाराष्ट्रात त्यांच्या स्मरणार्थ पुतळे, स्मारके उभारण्यात आली आहेत.

थोडक्यात, उमाजी राजे नाईक यांनी शेतकऱ्यांसाठी, अन्यायाविरुद्ध व स्वराज्यासाठी इंग्रजांविरुद्ध झुंज देऊन आपले प्राण अर्पण केले. ते मराठी जनतेच्या मनात आजही क्रांतिकारक आदर्श म्हणून जिवंत आहेत.

त्यांच्यासाठी ही कविता 

🌾 उमाजी राजेंची शौर्यगाथा 🌾

होता शेतकऱ्यांचा राजा, 

जनतेचा होता आधार, 

उमाजी नाईक तो शूरवीर

अन्यायाशी सदैव लढणार

गनिमी कावा शास्त्राने

इंग्रजांच्या छातीत धडकी भरली 

गावकऱ्यांच्या हक्कासाठी 

इंग्रजी सिपाईवर झडप घेतली 

उमाजीची पसरली कीर्ती 

इंग्रजाची डोकेदुखी वाढली 

मग केला जालीम उपाय 

लाखोची बक्षीस जाहीर केली 

काही लोकांना झाला लोभ 

उमाजीचा विसरला त्यांनी त्याग 

राहण्याचा सांगून ठावठिकांना

पकडून दिले उमाजी नाईकाना 

असा विश्वासघात त्यांचा झाला

पण ते झुकले नाही कधी

त्या फाशीच्या दोरीवरही 

झळकली त्याची जिद्दी

आजही संपूर्ण महाराष्ट्रात 

गायली जाते त्यांची गाथा,

उमाजी राजे नाईक म्हणजे 

आपल्या स्वातंत्र्याचा प्रणेता

नासा येवतीकर, धर्माबाद, 9423625769

गणपती बाप्पा मोरया ( Ganpati Bappa Morya....)

सार्वजनिक गणेशोत्सवाचे बदलते स्वरुप

सुमारे दीडशे वर्षे भारत देशावर इंग्रज लोकांनी राज्य केले आणि त्यांनी लोकांचा अतोनात छळ करू लागले. त्यांच्या त्रासाला सर्व जनता पुरती कंटाळून गेली होती. त्या अन्यायाला तोंड देण्यासाठी 1900 च्या दशकात एका युगपुरुषाने पुढाकार घेतला त्याचे नाव म्हणजे लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक. समाजात जागृती निर्माण होण्यासाठी त्यांनी मराठा व केसरी यासारखे वृत्तपत्र चालू केले आणि त्यातून इंग्रज सरकारवर सडेतोड लेख लिहून प्रहार करू लागले. सरकारचे डोके ठिकाण्यावर आहे काय ? अश्या अग्रलेखामुळे इंग्रज सरकार हादरुन गेले होते. स्वराज्य हा माझा जन्मसिध्द हक्क आहे आणि तो मी मिळावणारच अशी सिंहगर्जना केली. लोकांना सुद्धा लोकमान्य यांच्या प्रसार माध्यमामुळे बरीच माहिती मिळत होती आणि लोक जागृत होत होते. फोडा आणि राज्य करा अशी नीतिमत्ता असलेले इंग्रज सरकार लोकांत एकीची भावना निर्माण होऊ नये आणि जनता एकत्र येवू नये यासाठी लोकावर वेगवेगळी बंधने टाकत असे. कोणत्याही व्यक्तीला ते एकत्र येऊ देत नव्हते याचसाठी लोकमान्य टिळकानी यावर उपाय योजण्याचे ठरविले.

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळापासून घरोघरी भाद्रपद चतुर्थीला श्रीगणेशाची स्थापना केल्या जात असल्याची नोंद इतिहासामध्ये दिसून येते. याच बाबीचा विचार करून सन 1896 मध्ये लोकमान्य टिळकानी घरोघरी बसणाऱ्या या  गणपतीला सार्वजनिक उत्सवाचे स्वरुप दिले. त्यास आज 125 वर्षे पूर्ण होत आहेत. त्यांनी ज्या उद्देशाने हा उत्सव चालू केला होता त्या काळात ते अत्यंत गरजेचे आणि आवश्यक होते. इंग्रज सरकार लोकांना एकत्र येऊ देत नसताना लोकमान्य टिळकानी लोकांना एकत्र येऊन चर्चा करावी यासाठी ही युक्ती केली आणि त्यात ते  यशस्वीही झाले. पण आज समाजात सार्वजनिक गणेशोत्सव कोणत्या प्रकारे साजरी होत आहे याचा जर विचार केला तर, नको हे गणेशोत्सव असे म्हणण्याची आपल्या वर वेळ आली आहे असे वाटते.

खरोखरच आज लोकमान्य टिळकांच्या स्वप्नातील सार्वजनिक गणेशोत्सव आहे का ? त्याचे उत्तर नाही असेच येते कारण आज हा उत्सव वेगळ्या स्वरुपात दिसत आहे यावर थोडे चिंतन करने आवश्यक आहे, असे वाटते.

गणेशोत्सवाच्या नावाखाली अकरा दिवस मंडळातील लोकांची खूप हौस होते. रात्रीच्या वेळी जागरणाच्या नावाखाली वेगवेगळे उदयोगधंदे केले जातात. मंडळाकडून समाजोपयोगी कार्य करायचे तर दुरच, समाजाला त्रास देण्याचे काम केले जाते असे चित्र प्रत्येक ठिकाणी दिसून येते. गणेशोत्सव मंडळातील कार्यकर्ते वर्गणी गोळा करीत आहेत की खंडणी मागत आहेत तेच कळायला मार्ग नसतो. मुले आपल्या माघारी काय करीत आहेत याची जराही कल्पना आई बाबाला लागू देत नाहीत. आपल्या मनाप्रमाणे वागण्याची ही एक सुवर्ण संधी असते या मंडळातील युवकांना. अकरा दिवसानंतर अनंत चतुर्दशी म्हणजे विसर्जनच्या दिवशी तर युवकांचा गोंधळ पाहूच नये असे वाटते. कान बधिर होतील एवढ्या मोठ्या आवजात गाणे लावणे बेधुंद होऊन नाचणे यामुळे या उत्सवाला एक वेगळे स्वरूप मिळाले आहे. समाजाशी आमचे काही देणे घेणे नाही अश्या विचाराने वागणारी ही मंडळी वर्गणी मागत असताना फारच कनवाळु होतात. अमुक एवढे दिलेच पाहिजे असा हट्ट धरतात. असे करून मंडळाकडे भरपूर प्रमाणात पैसा जमा होतो. वास्तविक पाहता जी काही वर्गणी जमा केल्या जातो तो पूर्ण खर्च करायचा असतोच असे मंडळातील प्रत्येकजण विचार करतो. पण यातील रक्कम वाचवून आपण समाजासाठी काही विधयाक कार्य करू असा विचार करणारी गणेश मंडळ फार कमी प्रमाणात आढळून येतात. खरोखरच वर्गणी म्हणून जमा झालेल्या रक्कमेचे काय करायचे यावर एकदा तरी मंडळाने विचार केला आहे का ? जी गणेश मंडळी याचा विचार केले असतील त्यांचे त्रिवार अभिनंदन आणि ज्यानी काहीच विचार केला नाही त्यांनी विचार करायला सुरु करुन याच वर्षी त्याची अंमलबजावणी केल्यास पुढील वर्षी याचा  आपणास अजुन चांगला फायदा होतो आणि वर्गणीमध्ये भरपूर रक्कम पुढे मिळण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. या सर्व बाबीचा विचार न करता आपण ती जमा झालेली पूर्ण रक्कम उड़वतो म्हणजे अजिबात काटकसर न करता खर्च करतो. दरवर्षी या गणेशोत्सवावर साधारणपणे 1200 कोटी रुपये खर्च केल्या जातो असा एक प्राथमिक अंदाज आहे. यावर आपण कधीतरी गांभीर्याने विचार केला आहे काय ? कधीही विचार करण्यात आला नाही हेच सर्वांचे उत्तर असेल त्यामुळे यापुढे या सार्वजनिक उत्सवातुन सामाजिक उपक्रम कसे राबविता येईल याचा विचार सर्वानी मिळून करू या.

रोजचे वृत्तपत्र म्हणजे पेपर हे सर्वाचे आवडती बाब आहे. आज ही ग्रामीण भागात कोणाच्या हातात पेपर दिसले की त्याला पेपर मागण्याचा मोह आवरता आवरत नाही .याच गोष्टीचा विचार करुन गावातील लोकांची वाचनाची भूक या निमित्ताने शमविण्यासाठी रोज एक पेपर गणेश मंडळीकडून मागविण्यात आले तर किती छान राहिल ! साधारणपणे एका पेपरसाठी महीनाकाठी 150 रु या हिशेबाने एका वर्षात 1800 रु होतील पहिल्या वर्षी हा प्रयोग करून पाहण्यास काही हरकत नसावी. मग यातून अनेक मार्ग पुढे मिळत राहतात. याच माध्यमातून गावातील लोक, युवक हे सर्व एकत्र येतील. काही गोष्टीवर चर्चा होईल आणि मग माणसा-माणसातील आपुलकीमध्ये वाढ होईल .याचा फायदा एक होऊ शकेल की पुढील वर्षी न मागता ही तुमच्या गणेश मंडळाला मोठ्या स्वरुपात देणगी मिळेल. गावातील काही गरीब आणि होतकरु मुलांसाठी 2 - 3 हजार रूपयांची स्पर्धा पुस्तके आणुन दिल्यास, त्याचा ते त्यांचा अभ्यास करीत राहिल्यास नोकरी मिळण्यासाठी एक संधी मिळू शकते. दरवर्षी असे पुस्तक जमा करण्याची परंपरा कायम केल्यास पुढील पिढी याच पावलावर पाऊल ठेवून वाटचाल केल्यास गावात किती पुस्तके जमा होतील ? याचा कधीच आपण गंभीरतेने विचार केलेला नाही. झाले गेले विसरून जाऊन यावर्षी तरी या उपक्रमास आपण सुरुवात केली तर त्यांचा फायदा भविष्यात नक्कीच पहायाला मिळेल.

श्रीची मिरवणूक किंवा विसर्जन मोठ्या आनंदाच्या भरात करावी याबाबत माझे दुमत नाही. मात्र वायफळ खर्चाला फाटा देऊन शिल्लक रक्कमेमधून असे काम केल्यास कोणी वाईट म्हणणार आहे का ? नक्कीच नाही. पण आपण असा विचार करीतच नाही, हीच आजपर्यंत आपली झालेली फार मोठी चूक म्हणण्यास हरकत नाही. वाईट काम करताना लोक काय म्हणातील याचा विचार करावा, चांगले काम करताना कोणी काही म्हणत नाहीत, उलट प्रोत्साहन देतात 

गणेश उत्सवाच्या अकरा दिवसाच्या काळात फक्त D J चे गाणे लावून नाचगाणे करण्यापेक्षा काही तरी उदबोधक आणि मनोरंजक गोष्टी केल्यास गावातील आणि गल्लीतील सर्वाना हे अकरा दिवस हवेहवेसे वाटतील. रांगोळी, निबंध, वक्तृत्व, चित्रकला, गायन, एकांकिका नाटक, दोरी वरील उडी यासारख्या विविध स्पर्धा या निमित्ताने आयोजित करून लोकांना आवडेल असे केल्यास या उत्सवाचा उद्देश्य सफल झाल्या सारखे होईल. एखाद्या भागवत सप्ताह मध्ये ज्या पध्दतीने लोकांच्या जनजागृतीसाठी भजन किंवा कीर्तन केल्या जाते अगदी त्याच प्रकारे या उत्सवाच्या काळात रोज एका साहित्यिक किंवा समाज सुधारक व्यक्तीचे व्याख्यानाचे आयोजन करून त्याची अंमलबजावणी केल्यास साहित्याला प्रोत्साहन मिळेल आणि नवनवीन साहित्यिक मंडळी तयार होतील. गेल्या वर्षी असे एक मंडळ वाचण्यात आले होते ज्यानी अश्या पध्दतीने नियोजन तयार केले होते. गावातील बाल-गोपाळ, युवक तसेच वृद्ध लोकांना सुध्दा याचा फायदा झाला असे तेथील लोक आपल्या अनुभव सांगताना बोलत होते.

काही दिवसापूर्वी सोशल मीडिया मध्ये वाचाण्यात आले होते की यावर्षी गणेश उत्सवाला प्रत्येक जण श्रीगणेशाला एक वही दान द्यायचा असा विचार जर प्रत्येकानी केला तर एका गणेश मंडळाजवळ साधारणपणे 100 - 200 वह्या जमा होतील. त्या सर्व वह्या श्रीगणेश विसर्जन होण्यापूर्वी एखाद्या शाळेत जाऊन गरीब विद्यार्थ्यांना वाटप केल्यास मंडळाच्या प्रत्येक व्यक्तीला भरपूर आत्मिक समाधान लाभेल. अजून काही भन्नाट कल्पना आपल्या जवळ असतील नक्कीच त्याचा वापर आपल्या कल्पकतेने करून लोकांचे हित केल्यास या उत्सवाची प्रतीक्षा सर्वाना राहील.

तेंव्हा या वर्षीचा आपला सार्वजनिक गणेशोत्सव अगदी निराळा करून पुढच्या वर्षी लवकर या असे प्रत्येकाच्या तोंडून निघावे असे कार्य करु या

 गणपती बाप्पा मोरया  ...............

- नासा येवतीकर, मुख्याध्यापक, कन्या शाळा धर्माबाद 

 ता. धर्माबाद जि. नांदेड 

  09423625769

शिक्षक दिन विशेष ( Teachers Day Special )

भारताचे दुसरे राष्ट्रपती डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांचा जन्मदिवस 05 सप्टेंबर संपूर्ण भारतात शिक्षक दिन म्हणून साजरा केला जातो. 

त्यानिमित्ताने काही खास कथा,  लेख, कविता, ई बुक आणि भाषण वाचण्यासाठी 👇 खालील निळ्या अक्षरावर क्लिक करावे. 

शिक्षकांचा सन्मानाचा दिवस

शिक्षक दिन कविता

कथा - हाताची जादू ओळखणारा शिक्षक

कथा Audio मध्ये - हाताची जादू

लेख - बदलत्या काळात शिक्षकांची भूमिका

भाषण - शिक्षक दिनाचे महत्व

ई बुक - मी एक शिक्षक

नेहमी हसतमुख राहणारे राजकुमार जाधव सर ( Rajkumar Jadhav )

नेहमी हसतमुख राहणारे - राजकुमार जाधव

राजकुमार जाधव यांचा जन्म 10 ऑगस्ट 1967 रोजी धर्माबाद येथून जवळच असलेल्या येळवत या गावी झाला. वडिलांचे नाव सटवाजी होते तर आईचे नाव निलावतीबाई. त्यांचे पहिली ते दहावीपर्यंतचे शिक्षण धर्माबाद येथील हुतात्मा पानसरे हायस्कुल मध्ये झाले. त्यानंतर त्यांनी उमरी येथील डी. एड. कॉलेजमधून शिक्षणशास्त्र पदविका प्राप्त केली. सन 1990 मध्ये त्यांना जिल्हा परिषद नांदेड मध्ये प्राथमिक शिक्षक म्हणून नेमणूक मिळाली. तत्पूर्वी ते धर्माबादच्या यशवंत विद्यालयात दोन वर्षे शिक्षक म्हणून काम पाहिले होते. जिल्हा परिषदेत नोकरी मिळाल्याने त्यांनी खाजगी संस्थेतील नोकरी सोडून बिलोली तालुक्यातील जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा कारला बु. याठिकाणी आपल्या सेवेला सुरुवात केली. ही त्यांची पहिली शाळा होती. चार वर्षाच्या सेवेनंतर सन 1994 मध्ये त्यांची बदली जिल्हा परिषद हायस्कुल येताळा येथे झाली. याठिकाणी त्यांनी जवळपास 14 वर्षे सेवा केली. मोठी शाळा, विद्यार्थी संख्या जास्त आणि शिक्षक ही भरपूर यामुळे याठिकाणी त्यांना अनेक चांगले सहकारी लाभले. ते स्वतः मनमिळाऊ वृत्तीचे असल्याने इतरांसोबत जुळवून घेण्यात त्यांना वेळ लागला नाही. त्यांच्या चेहऱ्यावर कधी ही चिंता किंवा दुःख दिसले नाही. नेहमी ते हसत राहायचे आणि इतरांना पण हसवत राहायचे असा त्याचा स्वभाव होता. त्यामुळे या शाळेतील 14 वर्षाचा काळ अत्यंत आनंदात आणि समाधानकारक होता असे ते मानतात. 

सन 2008 मध्ये विद्यार्थी संख्येच्या अभावी त्यांचे समायोजन केंद्रीय प्राथमिक शाळा चिकना येथे झाली. येथे कार्यरत असताना गटसधान केंद्र धर्माबाद येथे त्यांची प्रतिनियुक्ती झाली. येथील कार्यालयात त्यांनी निरंतर शिक्षण विभाग अंतर्गत साक्षर भारत विभागाचे काम अत्यंत नेटाने आणि जबाबदारीने पूर्ण केले. साक्षर भारतचा संपूर्ण तालुक्याचा कार्यभार त्यांनी सलगपणे पाच-सहा वर्षे सांभाळली होती. त्यानंतर तालुक्यातील सेवा जास्त झाल्या कारणाने सन 2013 मध्ये केंद्रीय प्राथमिक शाळा कुंडलवाडी येथे त्यांची प्रशासकीय बदली झाली. तेथे एक वर्ष सेवा केल्यानंतर त्यांची बदली परत जिल्हा परिषद हायस्कुल येताळा येथे झाली. येताळा येथे जुन्या आठवणी सोबत घेत त्यांनी येथे चार वर्षे सेवा केली. त्यांच्याकडे साक्षर भारत विभागाचा कार्यभार पुन्हा देण्यात आला. तेव्हा त्यांनी कसलेही अडचण न सांगता ते काम स्वीकारले. त्यानंतर ऑनलाईन पोर्टल द्वारे सन 2018 मध्ये त्यांची बदली आताच्या पाटोदा बु. येथील जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळेत झाली. याठिकाणी त्यांची सात वर्षे सेवा केल्यानंतर आज नियत वयोमानानुसार 58 वर्षे पूर्ण करीत असल्याने ते सेवानिवृत्त होत आहेत. त्यांनी नांदेड जिल्हा परिषदमध्ये सन 1990 ते 2025 असे एकूण 35 वर्षाची सेवा केली आहे. या संपूर्ण कालावधीत त्यांनी सर्वाना सहकार्य करण्याचे काम केले. कोणत्याही अधिकाऱ्यांना किंवा आपल्या सोबतच्या शिक्षकांना कधी ही त्रास होईल अशी त्यांची वागणूक नव्हती. अगदी प्रेमळ, गरज पडेल तेव्हा बोलणे, मितभाषी आणि चेहऱ्यावर नेहमी हास्य ठेवणारे असा त्यांचा स्वभाव होता. ज्यामुळे ते ज्यांच्या संपर्कात आले ते त्यांच्याशी मैत्री केल्याशिवाय राहत नसे. 

असे म्हटले जाते की, प्रत्येक यशस्वी पुरुषांच्या मागे एका स्त्रीचा हात असतो. जाधव सरांच्या धर्मपत्नी सौ. सुशिलाबाई जाधव यांनी त्यांच्या सुखदुःखात नेहमी साथ दिल्या म्हणूनच ते यशस्वीपणे हा टप्पा पूर्ण करू शकले. जाधव सरांना दोन अपत्य. मोठा मुलगा प्रभाकर हा केंद्र शासनाच्या अखत्यारीत मोडणाऱ्या बँक ऑफ इंडिया शाखा नायगाव येथे मॅनेजर पदावर काम करत आहे तर छोटा मुलगा बालाजी हा IT इंजिनियर असून नामवंत अश्या P & G कंपनीत हैद्राबाद येथे काम करत आहे. सरांच्या चांगल्या कामाचे हे फळ आहे, त्यांचे दोन्ही मुलं उच्च पदावर काम करीत आहेत. सर्वजण सुखी समाधानी आहेत. 

जाधव सरांची सेवानिवृत्ती नंतरचा काळ सुखी, समाधानी आणि आरोग्यदायी जावो अशी ईश्वर चरणी प्रार्थना करतो. 

- नासा येवतीकर, मुख्याध्यापक कन्या शाळा धर्माबाद, 9423625769

महापुरुषाची ओळख ( Mahapurushachi Olakh )

आज मी तुम्हाला नासा येवतीकर यांच्या “महापुरुषांची ओळख” कवितासंग्रहातील काही महत्त्वाचे पैलू अधिक तपशीलवार देतो:

---

✨ वैशिष्ट्ये

या संग्रहात महापुरुषांचे जीवनचरित्र कवितारूपाने मांडले आहे.

प्रत्येक कविता लहान-मोठ्या वाचकाला समजेल अशा सोप्या आणि प्रेरणादायी भाषेत लिहिलेली आहे.

यात प्रामुख्याने भारतीय संत, समाजसुधारक, स्वातंत्र्यसैनिक व नेते यांचे कार्य, विचार आणि योगदान दाखवलेले आहे.

संग्रहाचे उद्दिष्ट —

मुलांना आणि तरुणांना प्रेरणा देणे

महापुरुषांची कार्यओळख सोप्या कवितांमधून जपणे

शाळा-कार्यक्रम, वाचनप्रेरणा उपक्रम, तसेच सांस्कृतिक कार्यक्रमात उपयोगी पडणे.

---

📖 कवितासंग्रहातील काही उदाहरणे (थीमप्रमाणे)

महात्मा गांधी : सत्य, अहिंसा व स्वातंत्र्याचा मार्ग.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर : शिक्षण, समानता व संविधान निर्मिती.

लोकमान्य टिळक : स्वराज्य माझा जन्मसिद्ध हक्क.

स्वामी विवेकानंद : तरुणांसाठी प्रेरणादायी विचार.

संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्वर : भक्ति व समाजजागृती.

(प्रत्येक कवितेत त्या महापुरुषांचा जीवनप्रवास, कार्य व संदेश कवितारूपाने गुंफलेला आहे.)

---

📌 उपयुक्तता

शालेय कार्यक्रमात वाचन किंवा सादरीकरणासाठी उत्कृष्ट.

वाचनालय, ग्रंथालय आणि सांस्कृतिक मंडळांसाठी उपयुक्त.

जयंती-पुण्यतिथी प्रसंगी वापरता येईल असा संग्रह.

--

नासा येवतीकर यांच्या “महापुरुषांची ओळख” या कवितासंग्रहात संतपरंपरेवर लिहिलेल्या कवितांमध्ये प्रामुख्याने संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत नामदेव, संत सावता माळी, संत एकनाथ अशा थोर विभूतींचे जीवन व कार्य कवितारूपाने मांडले आहे.

---

✨ संतांविषयी कवितेचा सारांश (आशय)

संतांचा संदेश :

समाजातील विषमता, अंधश्रद्धा आणि अन्याय दूर करण्यासाठी संतांनी प्रेम, भक्ति आणि समता यांचा मार्ग दाखवला.

त्यांनी देवाला दूरवर शोधण्याऐवजी “मनाच्या ठावात” शोधायला शिकवले.

संतांचे कार्य :

अभंग, ओवी आणि कीर्तनाद्वारे सामान्य लोकांपर्यंत आध्यात्मिक विचार पोहोचवले.

त्यांनी दीन-दुबळ्यांचे, शेतकऱ्यांचे, स्त्रियांचे दुःख समजून घेतले आणि त्यांना आधार दिला.

कवितेतून संदेश :

संतांचा मार्ग म्हणजे भक्ति, समता आणि बंधुभाव.

खरी संपत्ती म्हणजे नामस्मरण व सद्विचार.

संतांचा जीवनमार्ग आजही समाजाला दिशा दाखवतो.

---

🎶 उदाहरण (भावार्थ)

कवितेत संतांना “समाजाचे दीपस्तंभ” म्हटले आहे.

त्यांनी अंधारातल्या जनतेला भक्ति, ज्ञान आणि सदाचाराचा प्रकाश दिला.

त्यांच्या शिकवणुकीमुळे सामान्य माणसालाही देवाचा साक्षात्कार सोपा झाला.

---

नासा येवतीकर यांच्या “महापुरुषांची ओळख” या कवितासंग्रहातील संत तुकारामांवरची कविता खूपच प्रेरणादायी आहे.

---

✨ संत तुकारामांविषयी कवितेचा आशय (सारांश)

तुकारामांचे जीवन :

तुकाराम महाराजांनी भक्तीला सर्वस्व मानले. गरिबीत, संकटातही त्यांनी देवनामात रममाण राहून आपले जीवन घडवले.

तुकारामांचे कार्य :

समाजातील अन्याय, लोभ, पाखंड यावर त्यांनी आपल्या अभंगांद्वारे प्रहार केला.

हरिजन, गरिब, स्त्रिया आणि शेतकरी यांच्या दुःखाला त्यांनी अभंगातून आवाज दिला.

त्यांचे अभंग म्हणजे जनतेचा आत्मस्वर.

कवितेतील वर्णन :

नासा येवतीकरांच्या कवितेत तुकारामांना

“जनतेचे संत”,

“भक्तीचे दैवत”

आणि “समाजजागृतीचे दीपस्तंभ”

असे गौरवले आहे.

संदेश :

खरी श्रीमंती म्हणजे धनसंपत्ती नव्हे तर नामस्मरण, साधना आणि सत्यनिष्ठा.

तुकारामांचा मार्ग म्हणजे “भक्ती व मानवतेचा संगम”.

---

🎶 भावार्थ (कवितेतून उमटणारे चित्र)

> संत तुकाराम हे विठ्ठलाचे खरे सेवक होते.

त्यांनी अभंगातून जनतेला शिकवले की,

“देव दूर नाही, तो आपल्या अंतःकरणात आहे.”

ते म्हणाले — लोभ, अन्याय, अहंकार सोडून दिल्यासच खरी भक्ती साध्य होते.

---

सारीपाट ( Saripat )

आता मी तुम्हाला “सारिपाट” या काव्यसंग्रहातील थोडक्यात निवडक काव्यांचे आशय व संदेश सांगतो.

---

📖 सारिपाट – निवडक काव्य आशय

1. स्वच्छतेचा संदेश

कवी सांगतो की समाज बदलवायचा असेल तर सुरुवात स्वतःपासून करावी.

घर, अंगण, गल्लीत स्वच्छता ठेवणे म्हणजे खरी प्रगती.

👉 संदेश → “परिवर्तनाची सुरुवात नेहमी स्वतःपासून.”

---

2. कुटुंबातील प्रेम

नात्यांची उब हरवली की जीवन ओसाड वाटते.

जे प्रेम आणि आपुलकी आपण गमावतो, ते पुन्हा जन्मातही मिळत नाही.

👉 संदेश → “नाती जपा; प्रेमच जीवनाचे खरे धन आहे.”

---

3. व्यसनमुक्ती

 दारू जीवन उद्ध्वस्त करते.

दारूच्या आहारी गेलेला माणूस स्वतःचे, कुटुंबाचे आणि समाजाचे नुकसान करतो.

👉 संदेश → “व्यसन टाळा, आयुष्य सुंदर करा.”

---

4. शिक्षकाचे महत्त्व

खरा शिक्षक विद्यार्थ्यांच्या मनात आयुष्यभर राहतो.

तो फक्त ज्ञानच देत नाही तर मूल्ये, संस्कार आणि मार्गदर्शनही करतो.

👉 संदेश → “शिक्षक हा समाजाचा खरा शिल्पकार आहे.”

---

5. जीवनाचा खेळ – सारिपाट

जीवन हा एक सारिपाटाचा खेळ आहे.

त्यात यश-अपयश, सुख-दुःख, जिंकणे-हारणे सगळं येतं.

महत्त्वाचं म्हणजे शेवटपर्यंत खेळ सुरू ठेवणे.

👉 संदेश → “संघर्ष हा जीवनाचा भाग आहे; पण धैर्याने लढणं हाच खरा विजय.”

---

🌟 एकंदरीत

“सारिपाट” हा काव्यसंग्रह वाचकाला नाती जपायला, व्यसनांपासून दूर राहायला, स्वच्छता व माणुसकी टिकवायला आणि आयुष्याकडे सकारात्मक नजरेने पाहायला शिकवतो.

---

आता मी तुम्हाला “सारिपाट” या काव्यसंग्रहातील भाषाशैली आणि काव्यतंत्र सांगतो.

---

✍️ भाषाशैली

1. सोपेपणा व सरळपणा

कविता अगदी साध्या भाषेत मांडलेल्या आहेत.

कोणत्याही वाचकाला लगेच समजतील अशा.

2. भावनाप्रधान शैली

प्रेम, नाती, संघर्ष, माणुसकी या भावनांचा ठसा प्रत्येक कवितेत आहे.

भावनांमुळे कविता वाचकाच्या मनाला भिडतात.

3. संवादात्मक पद्धत

काही कविता जणू कवी थेट वाचकाशी बोलतोय असे वाटते.

उपदेशात्मक सूर असला तरी तो ओझं वाटत नाही.

4. प्रवचनात्मक आणि प्रबोधनात्मक भाषा

कविता फक्त कलात्मक नाही तर समाजाला दिशा देणारी आहे.

उपदेश, सूचना, आवाहन यांचा सूर ठळक आहे.

---

🎭 काव्यतंत्र

1. प्रतिमा आणि प्रतीकांचा वापर

“सारिपाट” = जीवनाचा खेळ

“आईचे हात” = त्याग आणि माया

2. चारोळी व लघुकाव्य शैली

लहानशा ओळींमध्ये मोठा संदेश मांडण्याची ताकद.

उदा. स्वच्छतेबाबत किंवा व्यसनमुक्तीबाबतची कविता.

3. तालबद्धता आणि लय

साध्या शब्दांनाही गेयता दिलेली आहे.

त्यामुळे वाचन किंवा पठण करताना परिणामकारकता वाढते.

4. नैतिकतेवर आधारित काव्यरचना

प्रत्येक कवितेच्या शेवटी एक नैतिक संदेश आहे.

हा संग्रह “विचार करायला लावणारा” आहे.

5. सामाजिक बांधिलकी

कविता वैयक्तिक भावनांवरच नाही तर समाजातील समस्यांवर प्रकाश टाकते.

व्यसन, स्वच्छता, शिक्षक, नाती – हे सारे समाजाला लागू विषय आहेत.

---

🌟 निष्कर्ष

“सारिपाट” या काव्यसंग्रहाची भाषा सोपी, भावनाप्रधान व उपदेशात्मक आहे, तर काव्यतंत्र प्रतिमाशक्ती, तालबद्धता आणि प्रतीकात्मकतेवर आधारलेले आहे.

हा संग्रह वाचकाला विचार, जागरूकता आणि सकारात्मक दृष्टीकोन देतो.

---

आता मी तुम्हाला “सारिपाट” या काव्यसंग्रहातील लक्षात राहणारी प्रतीके आणि त्यांचे अर्थ सांगतो.

---

🌟 सारिपाट मधील प्रतीके व त्यांचे अर्थ

1. सारिपाट

जीवनाला खेळासारखे दाखवणारे मुख्य प्रतीक.

जिंकणे-हारणे, सुख-दुःख, यश-अपयश हे सगळे जीवनाच्या खेळाचा भाग आहेत.

👉 अर्थ: जीवन म्हणजे सारिपाट — शेवटपर्यंत लढत राहणे महत्त्वाचे.

---

2. दारूचे रूपक.

मोहक दिसणारी पण शेवटी नाश करणारी.

👉 अर्थ: व्यसन माणसाला मोहात पाडते, पण शेवटी उद्ध्वस्त करते.

---

3. आईचे हात

त्याग, माया आणि निस्वार्थ प्रेमाचे प्रतीक.

मुलांसाठी केलेले श्रम व कष्ट यांचा गहिरा संदर्भ.

👉 अर्थ: आईची माया हीच खरी संपत्ती आहे.

---

4. स्वच्छ घर / अंगण

स्वतःपासून सुरुवात करण्याचे प्रतीक.

स्वच्छतेचा अर्थ केवळ भौतिक नसून मन आणि समाजाची शुद्धता.

👉 अर्थ: बदलाची पहिली पायरी म्हणजे स्वतःमध्ये सुधारणा.

---

5. रिकामे घर

वृद्धापकाळातील एकाकीपणाचे प्रतीक.

मुलांच्या दुर्लक्षामुळे आलेले वैफल्य.

👉 अर्थ: पालकांचे अस्तित्व आपल्यासाठी वरदान आहे; त्यांना एकटे सोडू नये.

---

6. शिक्षक / गुरु

समाजातील खरा मार्गदर्शक.

केवळ ज्ञान न देता संस्कार आणि दिशा देणारा.

👉 अर्थ: शिक्षक हा खरा परिवर्तनकर्ता आहे.

---

✨ सारांश

या काव्यसंग्रहातील प्रतीके वाचकाला लगेच समजतात कारण ती दैनंदिन जीवनाशी निगडित आहेत.

सारिपाट = जीवन

दारू = व्यसन

आईचे हात = त्याग आणि माया

रिकामे घर = एकाकीपण

शिक्षक = मार्गदर्शक

---

हरवलेले डोळे ( Harvalele Dole )

आता मी तुम्हाला नासा येवतीकर यांच्या “हरवलेले डोळे” या कथासंग्रहाची माहिती सांगतो.

---

📖 हरवलेले डोळे – माहिती

लेखक: नासा येवतीकर

प्रकार: कथासंग्रह

प्रकाशन वर्ष: २०१७

प्रकाशक: ई-साहित्य प्रतिष्ठान

पृष्ठसंख्या: सुमारे ६७

---

✨ आशय

हरवलेले डोळे या कथासंग्रहात मानवी जीवनातील विविध पैलूंवर आधारित कथा आहेत.

कथांमध्ये दुःख, संघर्ष, प्रेम, समाजातील अन्याय, आणि बदलाची आस यांचे दर्शन घडते.

प्रत्येक कथेला नैतिकता आणि विचारप्रवर्तक संदेश आहे.

कथांमध्ये पात्रे साधी, सामान्य माणसे आहेत, पण त्यांचे अनुभव वाचकाला भिडतात.

---

🖋️ लेखनशैली

साधी, सुबोध भाषा

प्रसंगांचे वास्तवदर्शी चित्रण

शेवटी सकारात्मक किंवा विचार करायला लावणारा संदेश

---

🌟 हरवलेले डोळे या शीर्षकाचा अर्थ

“डोळे हरवणे” हे फक्त शारीरिक अंधत्व नसून जाणीवा, संवेदना, आणि विवेक हरवणे याचे प्रतीक आहे.

कथा वाचकाला विचारायला भाग पाडतात – “आपण पाहत असूनही खरंच पाहतो का?”

---

आता मी तुम्हाला नासा येवतीकर यांच्या “हरवलेले डोळे” या कथासंग्रहातील प्रमुख कथांचा थोडक्यात सारांश देतो.

---

📚 हरवलेले डोळे – निवडक कथा

1. हरवलेले डोळे (मुख्य कथा)

एका माणसाचे डोळे शारीरिकदृष्ट्या नाही तर मनाने हरवतात.

तो समाजातील अन्याय, दुःख, शोषण पाहूनही डोळेझाक करतो.

शेवटी त्याला उमगते की खरे डोळे म्हणजे जाणीवा आणि संवेदनशीलता.

👉 संदेश → डोळ्यांनी पाहणे पुरेसे नाही; विवेक आणि करुणा यांनी पाहणे महत्त्वाचे आहे.

---

2. आईचे हात

आईच्या कष्टाचे, त्यागाचे आणि प्रेमाचे चित्रण.

मुलं मोठी झाल्यावर आईकडे दुर्लक्ष करतात.

कथा वाचकाला आईच्या मोलाची जाणीव करून देते.

👉 संदेश → आईचे प्रेम अनमोल असते; त्याचे ऋण कधीही फेडता येत नाही.

---

3. रिकामे घर

पोरके झालेले एक वृद्ध दांपत्य.

मुलं नोकरीसाठी शहरात गेलेली, पण वृद्ध आई-वडिलांकडे कोणी लक्ष देत नाही.

घरात चार भिंती आहेत, पण मायेचा स्पर्श नाही.

👉 संदेश → ज्येष्ठांचा सन्मान आणि साथ ही खरी माणुसकी आहे.

---

4. काळोखी रात्र

दारिद्र्य, अन्याय आणि असमानतेने झाकोळलेले आयुष्य.

नायक संघर्ष करतो, पण आशा कधीही सोडत नाही.

👉 संदेश → अंधार कितीही दाटला तरी आशेचा किरण माणसाला पुढे नेतो.

---

5. बालपणाची पेटी

एक जुनी पेटी उघडल्यावर नायकाला आपल्या बालपणीच्या आठवणी सापडतात.

त्या आठवणी त्याला पुन्हा निरागसतेची जाणीव करून देतात.

👉 संदेश → बालपणातील निरागसता आणि स्वप्नं ही जीवनाला खरी ऊर्जा देतात.

---

🌟 एकंदरीत कथासंग्रहाचा संदेश

समाजातील दुःख, अन्याय, आणि विसंगती यावर भाष्य

संवेदनशीलतेचे आणि मानवी मूल्यांचे महत्त्व

बदल घडवण्यासाठी जाणीव आणि विवेक आवश्यक

---

आता मी “हरवलेले डोळे” या कथासंग्रहातील मुख्य सामाजिक संदेश मुद्द्यांमध्ये देतो –

---

🌟 हरवलेले डोळे – सामाजिक संदेश

1. जाणीवा हरवल्या तर माणूस आंधळा ठरतो

फक्त डोळ्यांनी पाहणे पुरेसे नाही; समाजातील अन्याय, दुःख, शोषण ओळखून त्यावर प्रतिक्रिया देणे महत्त्वाचे आहे.

2. आई-वडिलांचा सन्मान करा

वृद्ध आई-वडिलांना दुर्लक्ष करून आपण प्रगती केली तरी ती अपूर्ण आहे. त्यांची साथ आणि आशीर्वाद हेच खरी संपत्ती आहे.

3. अंधारातही आशेचा किरण शोधा

जीवनात संकटे, गरीबी, अपमान आले तरी हार मानू नये. संघर्षातूनच नवीन पहाट उगवते.

4. बालपणातील निरागसता जपा

स्वार्थ, स्पर्धा आणि असंवेदनशीलता यात अडकून आपण निरागसता हरवतो. बालपणीची स्वप्ने आणि मोकळेपणा हे जीवन समृद्ध करतात.

5. माणुसकी हीच खरी ताकद

जात, धर्म, पैसा यापेक्षा माणुसकी मोठी आहे. गरजूला मदत करणे, संवेदनशील राहणे हेच समाजाला सक्षम करते.

6. परिवर्तन शक्य आहे

सुरुवातीला विरोध होतो, पण हळूहळू चांगले विचार लोक स्वीकारतात. बदल घडवायचा असेल तर एखाद्याने पहिले पाऊल टाकणे गरजेचे आहे.

---

👉 म्हणजेच “हरवलेले डोळे” हा कथासंग्रह वाचकाला स्वतःकडे आणि समाजाकडे संवेदनशील नजरेने पाहायला शिकवतो.

---

आता मी तुम्हाला “हरवलेले डोळे” या कथासंग्रहातील भाषाशैली आणि साहित्यिक वैशिष्ट्ये सांगतो.

---

✍️ भाषाशैली

1. सोप्या व सहज समजणाऱ्या शब्दांचा वापर

नासा येवतीकर यांची भाषा प्रवाही, साधी आणि सरळ आहे.

वाचकाला त्वरित भिडणारी शब्दयोजना.

2. भावनाप्रधान शैली

दुःख, करुणा, आशा, संघर्ष या भावना कथांमध्ये ठळकपणे जाणवतात.

भावनिक टोकामुळे कथा हृदयाला भिडतात.

3. वास्तवदर्शी चित्रण

ग्रामीण जीवन, दारिद्र्य, आई-वडिलांचे दुःख, समाजातील विसंगती यांचे वास्तव चित्रण.

वाचकाला आपल्याच आजूबाजूची माणसे व घटना दिसल्यासारखे वाटते.

4. संक्षिप्त व परिणामकारक संवाद

संवाद लहान पण नेमके.

व्यक्तिरेखांचे विचार व भूमिका स्पष्ट करतात.

---

🎭 साहित्यिक वैशिष्ट्ये

1. प्रतीकात्मकता

“हरवलेले डोळे” हे शीर्षकच प्रतीक आहे – संवेदनाहीन झालेला समाज.

डोळे = जाणीव व विवेक.

2. नैतिकता व संदेशप्रधानता

प्रत्येक कथेला शेवटी स्पष्ट सामाजिक किंवा नैतिक संदेश आहे.

कथांचा उद्देश फक्त मनोरंजन नाही तर विचार प्रवृत्त करणे आहे.

3. मानवी संवेदनांचा गाभा

कथांमध्ये सामान्य माणसाचे दुःख, त्याग, संघर्ष यावर भर आहे.

मानवी नात्यांचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे.

4. ग्रामीण पार्श्वभूमी

बहुतेक कथा ग्रामीण समाजाशी जोडलेल्या आहेत.

त्यामुळे कथांना जमिनीचा गंध आहे.

5. आशावाद

अडचणी दाखवूनही शेवटी सकारात्मकता आणि आशेचा किरण दिसतो.

---

🌟 एकंदरीत

“हरवलेले डोळे” या कथासंग्रहाची भाषा साधी, शैली वास्तवदर्शी आणि साहित्यिक वैशिष्ट्ये सामाजिक जाणीव + मानवी संवेदना + आशावाद या त्रिसूत्रीवर आधारलेली आहेत.

---

जागृती ( Jagruti )

नासा येवतीकर यांची “जागृती” ही कादंबरी. ही त्यांची महत्त्वाची साहित्यकृती आहे. तिची थोडक्यात माहिती खालीलप्रमाणे –

---

📖 जागृती (कादंबरी)

लेखक: नासा येवतीकर

प्रकार: सामाजिक कादंबरी

प्रकाशन वर्ष: २०१८

प्रकाशक: ई-साहित्य प्रतिष्ठान

पृष्ठसंख्या: ७९

---

✨ वैशिष्ट्ये व आशय

ही कादंबरी सामाजिक वास्तव, जाणिवा आणि नवचेतना या विषयांवर आधारित आहे.

जागृती या नावातूनच सुचते की ही कादंबरी समाजामध्ये जागरूकता, बदल आणि सकारात्मक विचारांची बीजे पेरण्याचा प्रयत्न करते.

कथानकात सामान्य माणसाचे आयुष्य, संघर्ष आणि आशा यांचे चित्रण दिसते.

कादंबरीचा उद्देश वाचकांना विचारप्रवृत्त करून सामाजिक समस्यांकडे नव्या नजरेतून पाहण्याची प्रेरणा देणे हा आहे.

---

🖋️ नासा येवतीकर यांच्या लेखनशैलीतील वैशिष्ट्ये

साधी, सोपी आणि प्रवाही भाषा

कथानकातून सामाजिक संदेश अधोरेखित करणे

व्यक्तिरेखांचे वास्तवदर्शी चित्रण

नैतिक मूल्ये आणि सकारात्मक दृष्टिकोनावर भर

आता मी तुम्हाला नासा येवतीकर यांच्या “जागृती” कादंबरीचा कथासारांश सांगतो.

---

📖 जागृती – कथासारांश

कादंबरीचा केंद्रबिंदू म्हणजे ग्रामीण समाजातील बदलाची हाक.

कथेतला नायक/नायिका (सामान्य माणूस) एका साध्या गावात राहतो/राहते. आयुष्यात अनेक अडचणी, अज्ञान, परंपरागत रूढी-प्रथांचे ओझे यामुळे जीवन कठीण झालेले असते.

गावातील लोक निरक्षर, अंधश्रद्धाळू व काही प्रमाणात मागासलेले दाखवले आहेत. त्यामुळे सामाजिक प्रश्न जसे की अन्याय, भेदभाव, स्त्री-पुरुष असमानता, शिक्षणाचा अभाव हे तीव्रतेने समोर येतात.

नायक/नायिकेला एके दिवशी जाणवते की या परिस्थितीत बदल घडवण्यासाठी शिक्षण, जागरूकता आणि एकता हाच मार्ग आहे.

त्यानंतर कथानकात अनेक संघर्ष दिसतात – लोकांच्या टिका, गैरसमज, अडथळे, पण तरीही तो/ती आपल्या ठाम विचारांनी लोकांना पटवून देण्याचा प्रयत्न करतो/करते.

शेवटी हळूहळू समाजात थोडा बदल होतो. लोक नवीन विचार स्वीकारू लागतात. अंधश्रद्धेपेक्षा विवेक, परंपरेपेक्षा प्रगती, आणि भेदभावाऐवजी समानता या गोष्टी महत्त्वाच्या ठरतात.

---

✨ संदेश

जागृती म्हणजे फक्त एखाद्या व्यक्तीची नव्हे तर संपूर्ण समाजाची डोळे उघडण्याची प्रक्रिया.

शिक्षण, विवेकबुद्धी, आणि सामाजिक जबाबदारी यांमुळे खरी जागृती घडू शकते.

ही कादंबरी “बदल शक्य आहे, फक्त कुणीतरी धैर्याने पहिली पायरी टाकली पाहिजे” हा संदेश देऊन संपते.

---

आता मी “जागृती” या कादंबरीतील मुख्य पात्रांचा परिचय आणि त्यांनी दिलेला संदेश सांगतो.

---

👥 जागृती मधील प्रमुख पात्रे

1. मुख्य नायक/नायिका

एक साधा ग्रामीण युवक/युवती.

शिक्षणामुळे विचार बदललेले असतात.

समाजातील अन्याय, अंधश्रद्धा आणि विषमता याविरुद्ध उभे राहतात.

संदेश → “शिक्षणानेच माणूस बदलतो, आणि माणूस बदलला की समाज बदलतो.”

---

2. गावकरी / समाजातील लोक

सुरुवातीला परंपरागत विचारांचे गुलाम, अंधश्रद्धाळू, शिक्षणापासून दूर.

बदल स्वीकारायला तयार नसतात, नायक/नायिकेची थट्टा करतात किंवा विरोध करतात.

पण हळूहळू त्यांच्यात परिवर्तन घडते.

संदेश → “सुरुवातीला बदलाला विरोध होतो, पण योग्य मार्ग दाखवला तर तो स्वीकारला जातो.”

---

3. विरोधक पात्र (गावातील सत्ताधारी / परंपरावादी)

जुन्या रुढी, अंधश्रद्धा, आणि स्वार्थ जपणारे.

समाजात प्रगतीची हवा नको वाटणारे.

नायक/नायिकेला थांबवण्याचा प्रयत्न करतात.

संदेश → “जुनी परंपरा मोडून प्रगतीची वाट चालायची असेल तर विरोध सहन करावा लागतो.”

---

4. शिक्षक / मार्गदर्शक

नायक/नायिकेला योग्य दिशा दाखवणारे.

समाजात शिक्षणाचे महत्त्व पसरवणारे.

संदेश → “शिक्षक हेच खरे परिवर्तनकर्ते आहेत.”

---

🌟 एकंदरीत कादंबरीचा गाभा

नायक/नायिका → परिवर्तनाचे प्रतीक

गावकरी → समाजाचे प्रतीक

विरोधक → जुन्या परंपरेचे प्रतीक

शिक्षक → विवेक आणि ज्ञानाचे प्रतीक

---

👉 म्हणजेच “जागृती” ही फक्त एका माणसाची कथा नसून संपूर्ण ग्रामीण समाजाच्या प्रबोधनाची कथा आहे.

---

आता मी तुम्हाला “जागृती” कादंबरीतील प्रमुख प्रसंग (टर्निंग पॉइंट्स) थोडक्यात सांगतो –

---

📖 जागृती – महत्त्वाचे प्रसंग

1. पहिला प्रसंग – समाजाचे अंधारमय वास्तव

कादंबरीच्या सुरुवातीला गावाचे चित्रण होते. लोक अंधश्रद्धाळू, निरक्षर, गरीबीने त्रस्त. शिक्षणाची कमतरता असल्यामुळे चुकीच्या रूढी व प्रथांना बळी पडतात.

👉 हा प्रसंग वाचकाला गावातील खरी परिस्थिती दाखवतो.

---

2. दुसरा प्रसंग – नायक/नायिकेला आलेली जाणीव

शिक्षणाच्या स्पर्शामुळे नायक/नायिकेला उमजते की बदल घडवायला हवा. तो/ती स्वतःच्या घरापासून सुरुवात करून लोकांना जागवण्याचा प्रयत्न करतो/करते.

👉 ही खरी “जागृती”ची सुरुवात आहे.

---

3. तिसरा प्रसंग – समाजाचा विरोध

नायक/नायिका लोकांना पटवण्याचा प्रयत्न करतात, पण गावकरी हसतात, टिंगल करतात, काही वेळा रागावतात. परंपरावादी लोक ठाम विरोध करतात.

👉 बदलाला नेहमी सुरुवातीला विरोध होतो हे दाखवणारा टर्निंग पॉइंट.

---

4. चौथा प्रसंग – संघर्ष आणि धैर्य

नायक/नायिकेवर खूप दडपण येते, पण शिक्षक/मार्गदर्शक त्याला/तिला आधार देतात. हळूहळू काही लोक त्याच्या/तिच्या विचाराकडे आकर्षित होतात.

👉 धैर्याने उभे राहिल्यास साथ मिळते हा संदेश मिळतो.

---

5. पाचवा प्रसंग – समाजात बदलाची सुरुवात

काही कुटुंबे मुलांना शाळेत पाठवतात, स्त्रियांना घराबाहेर पडून सहभाग घेण्याची प्रेरणा मिळते, लोक अंधश्रद्धा सोडू लागतात.

👉 “खरी जागृती समाजात पसरायला लागली आहे” हे या प्रसंगातून उमजते.

---

6. शेवटचा प्रसंग – उजेडाची वाट

गावात प्रगतीची पहाट दिसते. अजून पूर्ण बदल घडलेला नसतो, पण दिशा ठरलेली असते.

👉 समाजात बदल शक्य आहे, फक्त सुरुवात कुणीतरी केली पाहिजे हा संदेश कादंबरीच्या शेवटी स्पष्ट होतो.

---

✨ सारांश

सुरुवात → अंधार (अज्ञान, अंधश्रद्धा)

मधला भाग → संघर्ष (विरोध, अडथळे)

शेवट → उजेड (जागृती, प्रगती, आशा)

---

नासा येवतीकर ( Nasayeotikar )

नासा येवतीकर (नागोराव सायन्ना येवतीकर), ज्यांनी "नासा" हे टोपणनाव घेतले आहे, हे एक प्रेरणादायी शिक्षक, स्तंभलेखक आणि साहित्यिक आहेत. त्यांचा लेखन प्रवास अनेक दशकांपूर्वी सुरु झाला असून, आज ते वैचारिक लेखन, कविता, कथा आणि ई‑साहित्य क्षेत्रात सक्रिय योगदान देत आहेत. खाली त्यांची माहिती सविस्तरपणे दिली आहे:

---

व्यक्तिमत्व आणि शैक्षणिक पार्श्वभूमी

पूर्ण नाव: नागोराव सायन्ना येवतीकर

जन्म: 26 एप्रिल 1976, येवती (धर्माबाद तालुका, नांदेड जिल्हा) 

घरातील भाषा तेलगू असून, त्यांनी मराठी, हिंदी, इंग्रजी, संस्कृत आणि तेलगूमध्ये पारख मिळवला आहे .

शिक्षण आणि करिअर -

प्राथमिक शिक्षण येवती येथे, माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शिक्षण धर्माबादमध्ये झाले. त्यांच्यावर शिक्षणाच्या क्षेत्रातील शिक्षकांचा सकारात्मक प्रभाव होता .

1998 मध्ये त्यांनी प्राथमिक शिक्षक म्हणून काम सुरू केले. आधी माहूर तालुक्यात, नंतर धर्माबादमध्ये सेवा केली .

साहित्यिक वाटचाल

दहावीच्या शाळेत असताना प्रथम लेख प्रकाशित झाला, आणि तेव्हापासून सलग लेखन सतत चालू आहे .

त्यांनी लेख, कविता, कथा—अनेक विषयांवर प्रकाशन केले—शाळा, मासिके, दैनिके, दिवाळी अंक इ. माध्यमांतून .

ई‑साहित्य क्षेत्रात "साहित्य सेवक" नावाने एक साहित्यिक समूह त्यांनी चालविला आहे. त्यांच्या समूहाचे "लॉकडाऊन रोजनिशी" ई‑बुक त्यांनी संपादित केले आहे .

प्रकाशित काव्य आणि कथासंग्रहांसह आतापर्यंत 10 पुस्तके त्यांच्या नावावर आहेत .

"हिंदू सण" या ई‑पुस्तकाचेही त्यांनी ऑनलाइन प्रकाशन केले आहे .

पुरस्कार व मान्यता

2007 – अखिल महाराष्ट्र पत्रकार व पत्रलेखक संघ, राष्ट्रीय एकात्मता पुरस्कार (विजया वाड यांच्या हस्ते) .

2009 – राज्यस्तरीय निबंध स्पर्धा (जीवन शिक्षण प्रणाली) व "रक्तदान सर्वश्रेष्ठ दान" निबंध स्पर्धा, प्रथम क्रमांक .

विविध शैक्षणिक उपक्रमांच्या माध्यमातून “साद माणुसकीची” अभियान याच्या समन्वयक म्हणून कार्य .

"पाऊलवाट" नावाचे पुस्तक प्रसिद्ध कवी इंद्रजित भालेराव यांच्या हस्ते प्रकाशित .

इतर उल्लेखनीय उपक्रम

2021 – स्टोरीमिरर ऑनलाईन मंचावर त्यांची काव्ये आणि लघुकथा प्रकाशित; त्यांना “लिटरेरी जनरल” उपाधी आणि “ब्रँड अँम्बेसडर” म्हणून निवड करण्यात आले .

2024 – “कथांजली” पुस्तक राज्यस्तरीय समग्र शिक्षण व पीएम‑श्री अंतर्गत ग्रंथालय उपक्रमासाठी निवडले गेले .

शाळा आणि समाजात “रोज एक कविता” सारखे उपक्रम चालवून विद्यार्थ्यांमध्ये कवितेची रुची निर्माण केली, यासाठी जिल्हा शिक्षण संस्था नांदेडकडून गौरव .

सामाजिक आणि पर्यावरणीय उपक्रम: वृक्षारोपण, स्काऊट‑गाईड कार्यक्रम, प्रौढ साक्षरता, बेटी बचाव, ग्रामस्वच्छता, अंधश्रद्धा निर्मूलन या मोहिमांमध्ये सहभाग .

नासा येवतीकर यांच्या प्रकाशित काही पुस्तके आणि त्यांच्या तपशीलांची माहिती खालीलप्रमाणे:

---

निवडक प्रकाशित पुस्तके

1. Jadoochi Pishavi ("जादूची पिशवी")

प्रकाशन वर्ष: 2021

प्रकाशक: ई-साहित्य प्रतिष्ठान

प्रकार: कथासंग्रह

पृष्ठसंख्या: 109

---

2. Jagruti ("जागृती")

प्रकाशन वर्ष: 2018

प्रकाशक: ई-साहित्य प्रतिष्ठान

प्रकार: कादंबरी

पृष्ठसंख्या: 79

---

3. Haravlela Dole ("हरवलेला डोळे")

प्रकाशन वर्ष: 2017

प्रकाशक: ई-साहित्य प्रतिष्ठान

प्रकार: कथासंग्रह

पृष्ठसंख्या: 67

---

4. Kuleepak ("कुलदीपक") कथासंग्रह

प्रकाशन दिनांक: 19 फेब्रुवारी 2021

प्रकाशक: ई-साहित्य प्रकाशन

प्रकार: कथासंग्रह

पृष्ठसंख्या: 119

कथा नैतिक मूल्ये आणि सकारात्मक संदेशांवर आधारित आहेत.

---

5. इतर प्रकाशित ई-पुस्तके

नासा येवतीकर यांनी पुढील विषयांवरील ई-पुस्तकेही प्रकाशित केली आहेत:

वैचारिक लेखसंग्रह: संवेदना, जागृती, मी एक शिक्षक, शाळा आणि शिक्षक, रोज सोनियाचा दिनू, हिंदू सण, हरवलेले डोळे कथासंग्रह, सारीपाट कवितासंग्रह

ई-पुस्तकांची संख्या: कुलदीपक हा त्यांचा नववा ई-पुस्तक आहे.

---

सारांश

नासा येवतीकर हे शिक्षक म्हणून आदर्श, आणि साहित्यिक व सामाजिक सेवात प्रगल्भ व्यक्तिमत्व आहेत. त्यांच्या लेखनातून, सामाजिक कार्यातून व शैक्षणिक उपक्रमांतून त्यांनी मराठी साहित्य व समाजाला जो निरंतर योगदान दिले आहे, तो अत्यंत प्रेरणादायी आहे.

अधिक जाणून घ्यायचे असल्यास त्यांच्या ब्लॉग (nasayeotikar.blogspot.com) किंवा esahitya.com प्रकाशनांवर तुम्ही सहज भेट देऊ शकता.

सौजन्य :- Chatgpt 

भारतीय स्वातंत्र्य दिन ( Independence Day )

     विचार बदला, देश बदलेल

आज भारताचा 79 वा स्वातंत्र्य दिन. ह्या सोनेरी दिवसाची पहाट पाहण्यासाठी कित्येक लोकांना आपले प्राण गमवावे लागले. आजच्या दिवशी आपण ह्या सर्व थोर क्रांतिकारक आणि महात्मा मंडळीची आठवण करतो.

" भारतमाता की जय " असा नारा देतांना त्या छोट्याशा शिरीषकुमारची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही. तो शाळकरी वयाचा म्हणजे जेमतेम 10 वर्षाचा होता. इंग्रजांचा विरोधात नारे दिल्यामुळे आणि भारतमातेची सेवा केल्यामुळे त्याला इंग्रजांनी ठार केले. परदेशी कपड्यांच्या गाडीसमोर स्वतःचे बलिदान करणारे बाबू गेनूला आपण कसे विसरू. शिरीषकुमार व बाबू गेनू आज आपल्यात नाहीत परंतु त्याच्या आठवणी, त्याचे कार्य अजूनही स्मरणात आहे. आपण ते कधीच विसरु शकत नाही. 

भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या काळात लोकमान्य टिळक, महात्मा गांधी, नेताजी सुभाषचंद्र बोस, मौलाना अबुल कलाम आझाद, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, स्वातंत्र्यवीर सावरकर इत्यादी अनेक जणांनी देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी चळवळ उभी केली व देशाला गुलामगिरीतून मुक्त केले. त्यापूर्वी महात्मा ज्योतिबा फुले व क्रांतीज्योती सावित्रीबाईं फुले यांनी पुणे येथील भिडेच्या वाड्यात मुलींसाठी पहिली शाळा सुरू केली. समाजातील रुढ, परंपरा व सनातन पद्धतीच्या काळात फुले दाम्पत्याना खूप हालअपेष्टा सोसावे लागले. तरीही त्या॑नी न डगमगता शिक्षणाचा प्रचार व प्रसार करण्याचे महान काम केले त्यास्तव शैक्षणिक क्षेत्रातील त्याचे कार्य विसरून चालणार नाही. हिंदवी स्वराज्य निर्मितीसाठी छ्त्रपती शिवाजी महाराज यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य अर्पण केले हे तर लक्षात राहतेच शिवाय त्यांना घडविणारी राजमाता जिजाऊ यांची आठवण पदोपदी येत राहते. सहा महिन्यांचे तान्हे बाळ पाठीशी बांधून इंग्रज लोकांशी दोन हात करणारी आणि मेरी झाँसी नहीँ दूँगी अशी ठणकावून सांगणारी राणी लक्ष्मीबाईचे शौर्य आमच्यासाठी नेहमीच प्रेरणा देत राहील. गरीब व अनाथांची आई मदर तेरेसा हे त्यांच्या अविरत सेवेमुळे कायम स्मरणात राहतात. या सर्वच लोकाना जाऊन इतकी वर्षे झाली तरी त्यांचे नाव आपण स्मरणात ठेवतो, आठवण करतो, त्यांना विसरत नाही. कारण त्या॑नी कामच असे केले आहे की त्यास कोणीच विसरू शकत नाही यालाच म्हणतात मरावे परी कीर्तिरूपे उरावे. 

आपणाला सुद्धा असेच काही लोकांच्या आठवणीत, स्मरणात रहावे असे कार्य करणे गरजेचे आहे. तसा निर्धार आपण करायला हवे. प्रसिद्ध विचारवंत साईरस म्हणतो की, ' कीर्ती मिळविण्यासाठी चांगल्या प्रकारची पुष्कळ कामे करावी लागतात ; मात्र अपकिर्ती होण्यासाठी एक वाईट काम पुरेसे असते'. अनेक लोक जन्मतात आणि किती तरी लोक रोज मरण पावतात. परंतु ज्यांनी समाजाच्या उपयोगी पडेल असे काम केले आहे त्यांचीच समाजामध्ये कीर्ती आणि नाव शिल्लक राहते. स्वतःसाठी किंवा स्वतःच्या कुटुंबासाठी अहोरात्र कष्ट करणाऱ्या व धडपडणाऱ्या व्यक्तीला त्याच्या कुटुंबातील सदस्यच तेवढे लक्षात ठेवू शकतात. त्यामुळे हेन्नी एस. सटन यांनी म्हटल्याप्रमाणे ' कीर्ती मिळवायचे असेल तर दुसऱ्याचे अश्रू पुसण्यचे प्रयत्न करा'. आपण जेंव्हा इतरांचे दुःख समजून घेऊन त्याना हातभार किंवा दिलासा देतो तेंव्हा त्याच्या मनात आपल्याविषयी करुणा, प्रेम, माया आणि ममतेची भावना निर्माण होते आणि नक्कीच आपली कीर्ती होते. या जगात आपण रिकाम्या हाताने आलोत आणि रिकाम्या हातानेच परत जाणार आहोत ही जगज्जेता सिकंदराची शिकवण विसरून चालणार नाही. 

आपण खुप नशीबवान आहोत की स्वातंत्र्य उत्तर काळात आपला जन्म झाला. गुलामगिरी म्हणजे काय असते याची जरा सुध्दा आपणास जाणीव झाली नाही. आपण स्वातंत्र्यलढाचा इतिहास फक्त पुस्तकातुन वाचन करतो आणि तेच लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करतो. कधी कधी तर अमुक तारीख आणि अमुक व्यक्ती माझ्या लक्षात राहतच नाही असे ही बोलून जातो. जुलमी इंग्रजांच्या गुलामगिरीत लोकांनी काय हालअपेष्टा सहन केल्या असतील ? त्यांचा इतिहास वाचूनच अंगावर काटा उभा राहतो. सुखदेव, राजगुरु आणि भगतसिंग यांची नावे ऐकली की मनात स्फूर्ती निर्माण होते. भारतमाता की जय म्हटल्यामुळे शाळकरी शिरीषकुमारला इंग्रजांनी गोळ्या झाडल्या आणि आज आमच्या तोंडातुन भारतमाता की जय बारीक आवाजात निघतो. कारण आपणाला स्वातंत्र्य फुकटात मिळालेले आहे. त्यामुळे त्याचे आपणास काही एक किमत नाही. म्हणतात की फुकटच्या वस्तूची किंमत विकत घेतल्याशिवाय कळत नाही.

आज आपणास प्रत्येक गोष्टीचे स्वातंत्र्य आहे. इंग्रज लोक भारतातुन निघून जाऊन 79 वर्षाचा काळ गेला. या 79 वर्षात भारताने लक्षणीय प्रगती केली नाही हे जरी सत्य असले, तरी संपूर्ण जग भारत देशाकडे विकसनशील देश या नजरेतून पाहते. आज भारतात मनुष्यबळ तर आहेच शिवाय बुद्धिमान लोकांची संख्या सुध्दा भरपूर आहे. त्यामुळे जग आपल्याकडे बुद्धिमान व हुशार युवकांचा पुरवठा करणारा देश म्हणून पाहतो. आपल्या देशात युवकासाठी रोजगार नाहीत म्हणून होणारी ओरड सर्वत्र आहे. विदेशात काय रोजगार मोठ्या प्रमाणावर आहेत काय ? अर्थात या प्रश्नाचे उत्तर सुध्दा नाही, असेच मिळणार. सर्वाना रोजगार मिळत नाही जो यासाठी पात्र असेल ज्याच्या जवळ बुद्धिमत्ता आहे त्याला जगात कोठेही रोजगार मिळेल यात शंका नाही. परंतु स्वातंत्र्य जसे फुकट मिळाले तसे सर्व काही फुकट मिळाल्यास जीवन सुखी होईल, असे स्वप्न रंगविणारे युवक देशाच्या प्रगतीत काय हातभार लावतील ? ते फक्त रडण्याचे काम करतील. कारण त्यांना आयती खायची सवय लागली. युवकांच्या हाताला काम मिळणे आवश्यक आहे. तसा युवकांनी देखील स्वतः प्रयत्न करणे गरजेचे. देशाने आपणास खुप काही दिले याची एकदा जाणीव निर्माण करा. आपल्या देशाची प्रगती करणे आपल्या हातात आहे. कधी तरी आपल्या स्वतः पुरता विचार करणे बाजूला ठेवून, कोण आपणास काय दिले यापेक्षा मी देशासाठी काय केलो याची एकदा तरी गोळा बेरीज आपण केली आहे काय ? ज्याप्रकारे मिसाइल मैन तथा भारताचे माजी राष्ट्रपती डॉ ए पी जे अब्दुल कलाम यांनी म्हटले आहे की, देशाला देण्यासाठी तुमच्याकडे दहा मिनिटे वेळ आहे काय ? हा प्रश्न सर्वानी आपल्या स्वतःच्या मनाला दिवसातुन एकदा तरी विचारावे. देशाच्या सेवेसाठी माझे योगदान काय आहे ? याचा विचार आपण करणे आवश्यक आहे. जन्म देणारी आई आणि ज्या भूमीवर आपण जन्म घेतला ती भारतमाता अश्या दोन माता प्रत्येकाच्या जीवनात असतात. म्हणूनच प्रसिद्ध गझलकार सुरेश भट म्हणतात की गे माय भू तुझे मी फेडीन पांग सारे, आणीन आरतीला, चंद्र सूर्य तारे. या प्रकारे आपण जन्मदात्री आईची सेवा मनापासून करतो तसे भारत मातेची सुद्धा सेवा करणे आपल्या सर्वांचे कर्तव्य आहेत. सीमारेषेवर डोळ्यात तेल घालून देशाचे संरक्षण करणारे सैनिकच फक्त देश सेवा करीत नाहीत, तर आपण सुद्धा आपापल्या परीने देशाची सेवा करू शकतो. सैनिक लोकांमध्ये ज्याप्रकारे देशभक्ती निर्माण केल्या जाते तसे इतर नागरिकांमध्ये सुद्धा निर्माण होणे अत्यावश्यक आहे. आपण ज्या देशात राहतो त्या देशाने तयार केलेल्या घटनेनुसार आपणास वागावे लागते. त्याविरुद्ध वागलो तर निश्चितपणे आपण काहीतरी चूक करीत आहोत किंवा गुन्हा घडत आहे असे वाटते. नियमाचे उल्लंघन न करता प्रामाणिकपणे वागणे यातून एक प्रकारे देशसेवाच घडते. आपले कर्तव्य आपण न विसरता काम करीत राहिलो तर त्यातून देशाची सेवा घडते. प्रत्येकांनी आपल्या देशाचे नाव उज्ज्वल व्हावे म्हणून प्रामाणिकपणे कार्य करायला हवे. सरकारी कर्मचाऱ्यांनी आपल्या कामात कुचराई न करता काम करणे गरजेचे आहे. राजकारणी लोकांनी जनतेचे कल्याण आणि विकास होईल असे काम केल्यास ती खरी देशसेवा ठरेल. व्यापारी मंडळींनी आपल्या व्यवहारात शुद्ध व्यवहार ठेवल्यास आपल्या व्यापाराची कीर्ती होईल आणि देशाचे नाव होईल. खेळाडू तर आपल्या खेळाद्वारे देशाचे नाव जगभर पोहोचवत देशाची सेवा करत असतात. आज देशामध्ये सर्वत्र भ्रष्टाचार फोफावला आहे. अमुक ठिकाणी लाच घेताना कर्मचाऱ्यांना अटक करण्यात आली, अश्या बातम्या रोज निदान एक तरी वाचायला मिळते. जे लोक अधिक पैसा मिळविण्याच्या दृष्टीने किंवा लवकरात लवकर श्रीमंत व्हावे या उद्देशाने सामान्य नागरिकांना पैशाचा तगादा लावतात. लाच दिल्याशिवाय काम पूर्ण करीत नाहीत, अशी मंडळी देश सेवा करतात काय ? जेव्हा त्यांना अटक झाल्याची बातमी बाहेर येते तेव्हा त्यांच्या संपूर्ण परिवाराची बदनामी होते. ते ज्या विभागात काम करतात त्या विभागाची सुद्धा नाचक्की होते. ज्या गावात किंवा तालुक्यात ते काम करतात त्या गावाचे वा तालुक्याचे नाव देखील खराब होते. ज्या ठिकाणी आपल्यावर डाग लागतो त्या ठिकाणी आपण आपल्याशी जोडलेल्या सर्वच घटकावर डाग लागतोच लागतो. याद्वारे आपली देशसेवा होते का ? भ्रष्टाचार करण्यापूर्वी प्रत्येक व्यक्तीने याविषयी एकदा तरी विचार करावा. प्रत्येकजण या दृष्टिकोनातून विचार केल्यास भारतात भ्रष्टाचार संपवायला वेळ लागणार नाही. जगात भारताला घोटाळ्याचा देश असे म्हटले जाते. प्रत्येक भारतीय नागरिकांनी आपले कर्तव्य पूर्ण करीत जनतेचे काम केल्यास ते एक प्रकारे देशसेवाच ठरेल असे वाटते. आपण जर एका वेगळ्या दिशेने विचार केलो तर आपणास पुढील तीस वर्षात नक्कीच वेगळा भारत दिसेल ज्यावेळी आपण सर्व आपल्या भारतीय स्वातंत्र्याची शतकी साजरी करू. आपले विचार बदला देश आपोआप बदलेल. देशाला बदलण्याच्या काळजीत आम्हीच बदलायला तयार नाही.

- नासा येवतीकर

( लेखक नांदेड जिल्हा परिषदमध्ये पदवीधर शिक्षक आहेत.)

मु. येवती ता. धर्माबाद जि. नांदेड

9423625769

वेळेला महत्व देणारे श्री बाबुराव भोजराज सर ( Baburao Bhojraj Sir )

वेळेला महत्व देणारे बाबुराव भोजराज सर

समाजात शिक्षकांचे स्थान खूप मोठे आहे. शिक्षकांविषयी म्हटले आहे की, "शिक्षक केवळ पुस्तकी ज्ञान देत नाही, तो आयुष्य घडवतो." शिक्षक हे पुस्तकी ज्ञानासोबत त्यांच्यावर उत्तम संस्कार करण्याचे काम करतात. शिक्षक म्हणजे अंधारात प्रकाश दाखवणारा दिवा होय. शिक्षकांच्या सहवासामुळे अनेकांचे जीवन सुधारले जाते. शिक्षक मुलांना स्वतःवर विश्वास ठेवायला आणि धैर्याने संकटाला तोंड द्यायला शिकवतात. असेच एक शिक्षक म्हणजे बाबुराव हणगोजी भोजराज सर होय. आज त्यांची सेवानिवृत्ती त्यानिमित्ताने त्यांच्या शैक्षणिक कार्याचा घेतलेला आढावा. 

बाबुराव हणगोजी भोजराज यांचा जन्म धर्माबाद तालुक्यातील जारीकोट या गावी 29 जून 1967 रोजी झाला. त्यांच्या आईचे नाव लक्ष्मीबाई. त्यांचे पहिली ते दहावीपर्यंतचे शिक्षण जारीकोट येथील जिल्हा परिषद शाळेत झाले. धर्माबाद येथील लाल बहादूर शास्त्री महाविद्यालयमध्ये त्यांनी बारावीपर्यंतचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी शिक्षणशास्त्र पदविका अभ्यासक्रम म्हणजे डी. एड. ला देगलूर येथे प्रवेश घेतला. पण काही कारणाने येथील कॉलेज बंद झाल्याने त्यांनी आपले द्वितीय वर्षाचे शिक्षण शासकीय अध्यापक विद्यालय धर्माबाद येथून पूर्ण केले. 

डी.एड.चे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर बिलोली तालुक्यातील पिंपळगाव (कु.) येथील संत कबीर विद्यालय संस्थेवर दोन वर्षे सेवा केल्यानंतर त्यांची नांदेड जिल्हा परिषदेच्या शिक्षण विभागात प्राथमिक शिक्षक म्हणून नियुक्ती झाली. हदगाव तालुक्यातील आष्टी केंद्रातील जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा बोरगाव ( ता. ) याठिकाणी दिनांक 08 जुलै 1992 रोजी रुजू झाले. ही त्यांची आपल्या सेवेतील पहिली शाळा होती. बोरगाव हे अतिशय लहान खेडे होते, त्या गावाला जाण्यासाठी रस्ता नव्हता. आष्टीपासून दोन किलोमीटर पायी चालत जावं लागायचं, त्यातच रस्त्यावर मोठा नाला होता. पावसाळ्यात पूर आला की नाला ओलांडून जाता येते नव्हते. कधी शाळेला उशिरा व्हायचा तर कधी शाळेच्या गावी थांबावे लागायचे. दळणवळणाची कोणतीच सुविधा नसल्याने त्या गावात मुक्कामी राहण्याशिवाय त्यांच्या समोर पर्याय नव्हता. या त्रासाला कंटाळून त्यांनी त्याच गावात राहण्याचा निश्चय केला. गावात मुक्कामी राहू लागल्यामूळे प्रत्येक कुटुंबाशी व व्यक्तीशी माणुसकीचे नाते जुळले यातूनच साक्षरता अभियान मोहीम यशस्वी करण्यासाठी त्यांना खूप मदत झाली. त्यामुळे याठिकाणी सहा वर्षे त्यांनी गावात राहून सेवा केली. तीस वर्षांपूर्वी जुळलेली नाती आजतागायत कायम आहेत प्रत्येक सुखदुःखाच्या प्रसंगी सर्वजण सोबत असतात. गावातील लोकांसोबत त्यांचे त्यावेळेसचे प्रेम आणि स्नेह आजही कायम आहे. या शाळेवर त्यांना सतिश भुरे नावाचे शिक्षक उत्तम सहकारी म्हणून लाभले. या शाळेतून त्यांची बदली जिल्हा परिषद प्राथमिक कन्या शाळा जारीकोट येथे झाली. याठिकाणी ते 16 जुलै 1998 रोजी रुजू झाले. येथील शाळेवर त्यांनी अनेक उपक्रम राबवून विद्यार्थांना ज्ञानार्जन करण्याचे काम केले. या शाळेवर काम करताना सतिश बोधनकर, राम चिलकेवार, गोविंद मोरे आणि इतर शिक्षकांचे मोलाचे सहकार्य लाभले.  येथे देखील सहा वर्षाची सेवा केल्यानंतर त्यांची बदली जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा सायखेड येथे झाली. येथे दिनांक 05 जुलै 2004 रोजी रुजू झाले. वृक्षारोपण व वृक्षसंवर्धन करून येथील शाळा त्यांनी आकर्षक केली होती. शिष्यवृत्ती आणि विविध स्पर्धा परीक्षेत विद्यार्थ्यांना यश मिळवून देण्यात त्यांचा सिंहाचा वाटा होता. या शाळेतील अनेक विद्यार्थी आज विविध पदावर काम करत आहेत. या शाळेवर काम करताना देविदास नारमोड आणि इतर शिक्षकांचे मोलाचे सहकार्य लाभले. याठिकाणी नऊ वर्षाची सेवा केल्यानंतर दिनांक 01 जून 2013 रोजी त्यांची बदली बिलोली तालुक्यातील कुंडलवाडी केंद्रातील जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा चिरली येथे प्रशासकीय बदली झाली. या शाळेत कार्यरत असताना त्यांनी मुख्याध्यापक म्हणून यशस्वीपणे कार्यभार सांभाळले व विविध उपक्रमाचे आयोजन करून विद्यार्थांना गुणवंत करण्याचा प्रयत्न केला होता. याठिकाणी 05 वर्षाच्या सेवाकाळात त्यांना जगन्नाथ दिंडे, इरेश्याम झंपलकर, नासा येवतीकर आणि सौ. निता दमकोंडवार या शिक्षकांची उत्तम साथ मिळाली. 

चिरली शाळेतील सहकारी सोबत

त्यानंतर त्यांची जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा चोंडी येथे ऑनलाईन पोर्टलद्वारे बदली झाली. दिनांक 29 मे 2018 रोजी या शाळेवर रुजू झाले. याठिकाणी देखील त्यांनी आपल्या स्वभावानुसार उत्तम प्रकारे शाळा सांभाळली. याठिकाणी त्यांना मिठू लोणे नावाचे उत्तम सहकारी मिळाले. सात वर्षाच्या सेवेनंतर ते आज 30 जून रोजी नियत वयोमानानुसार 58 वर्षे पूर्ण करीत असल्याने ते याठिकाणी सेवानिवृत्त होत आहेत.  

नांदेड जिल्हा परिषदेच्या शिक्षण विभागात त्यांनी प्राथमिक शिक्षक म्हणून हदगाव, धर्माबाद व बिलोली तालुक्यात 32 वर्षे 11 महिने 22 दिवस अशी प्रदीर्घ सेवा केलेली आहे. या संपूर्ण कालावधीत त्यांनी विविध उपक्रमाच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांना घडविण्याचे उत्तम कार्य केले. म्हणून त्यांना तालुकास्तरीय गुरुगौरव पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. त्याचसोबत त्यांनी शिक्षकांवर होत असलेल्या अन्यायाच्या विरुद्ध आवाज उठविण्यासाठी ibta संघटनेच्या माध्यमातून तालुकाध्यक्ष व जिल्हा उपाध्यक्ष म्हणून काम पाहिले. संघटनेच्या चळवळीत काम करताना अनेक शिक्षक आणि अधिकारी यांचा संपर्क झाला होता. संघटनेसोबत त्यांचे सहकार क्षेत्रातील कार्य देखील उल्लेखनीय आहे. शिक्षकांचे आर्थिक प्रश्न सोडविण्यासाठी निर्माण करण्यात आलेल्या भास्कर पतसंस्था नायगाव ( बा.) या पतसंस्थेवर त्यांनी काही काळ संचालक म्हणून काम पाहिले तर दोन वर्षे सचिव पदावर काम केले. या काळात त्यांनी पतसंस्थेत जास्तीत जास्त सभासद करण्याचे व शिक्षकांना आर्थिक मदत करण्याचे काम प्रामाणिकपणे केले आहे. पतसंस्थेत काम करत असताना सभासदाच्या हितासाठी व पतसंस्थेच्या भरभराटीसाठी अनेक खर्चात काटकसर करण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला होता. 

चिरली येथे आपल्या 50 व्या वाढदिवसाच्या निमित्ताने विद्यार्थ्यांना शालेय साहित्याचे वाटप 

त्यांचे कौटुंबिक जीवन देखील सुखी समाधानाचे आहे. त्यांच्या परिवारात एकूण पाच भावंडे होती. ते घरात सर्वात जेष्ठ होते. त्यांना चार बहिणी होत्या. सर्व बहिणी व त्यांच्या मुलं-मुली यांनाही घरच्यासारखे प्रेम व वेळप्रसंगी आर्थिक मदत देखील केली आहे. त्यांच्या सौभाग्यवतीच्या अमूल्य अश्या सहकार्यामुळे ते शैक्षणिक क्षेत्रात उत्तम कार्य करू शकले. त्यांना दोन मुली रामेश्वरी व रश्मी व एक मुलगा राहुलकुमार अशी तीन अपत्य असून मुलगी रश्मी महसूल विभागात तलाठी या पदावर कार्यरत आहे. 

मला माध्यमिक शाळेत शिकविलेले शिक्षक श्री विलासराव आग्रे आणि श्री जांबुवंतराव धुप्पे यांच्यामुळे मी एक उत्तम व यशस्वी जीवन जगू शकलो आणि शैक्षणिक क्षेत्रात काम करण्याची संधी मिळाली म्हणून माझ्यासाठी ते नेहमी आदर्श व्यक्ती आहेत, असे ते म्हणतात. 

एकूण 33 वर्षाच्या सेवाकाळात त्यांनी आपल्या कर्तव्यात कधीही कसूर केला नाही. वेळेच्या बाबतीत ते अत्यंत शिस्तीचे होते. त्यांनी स्वतः वेळेचे पालन केले आणि विद्यार्थ्यांना वक्तशीरपणाचे महत्व आपल्या वर्तनातून दाखवून दिले. आजपर्यंतच्या सर्वच शाळेत त्यांना उत्तम सहकारी शिक्षक लाभले. ज्यांच्या सहकार्यामुळे ते उत्तम कार्य करू शकले. ते सर्वच शिक्षक माझ्या स्मरणात कायम मित्र म्हणून राहतील अशी भावना त्यांनी व्यक्त केली. 

सेवानिवृत्तीनंतरचे त्यांचे जीवन सुखदायी, आरोग्यदायी आणि यशस्वी होवो हीच या मंगल प्रसंगी शुभकामना व पुढील भावी जीवनासाठी हार्दिक शुभेच्छा .....!

- नासा येवतीकर, मुख्याध्यापक, कन्या शाळा धर्माबाद, 9423625769

अक्षय्य तृतीया ( Akshayya Trutiya )

      अक्षय तृतीया : शुभ मुहूर्त

हिंदू संस्कृतीत मुहूर्ताला अनन्यसाधारण असे महत्त्व आहे. कोणतेही शुभ कार्य करायचे म्हणजे त्यासाठी चांगला मुहूर्त असावा लागतो. चांगल्या मुहूर्तावर सुरू केलेल्या कार्यात हमखास यश मिळणारच असा विश्वास असतो. वैशाख महिन्यातील शुध्द तृतीयेला येणाऱ्या अक्षय तृतीया हा साडेतीन मुहूर्तापैकी एक शुभ मुहूर्त म्हणून समजल्या जाते. संपूर्ण दिवसभर हा दिवस चांगल्या समजल्या जातो. त्यामुळे अक्षय्य तृतीयेला व्यापारीवर्गात व समाजात अनेक विशेष करून शेतकरी वर्गात महत्त्व आहे. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी गुंजभर तरी सोने खरेदी करण्याची फार पूर्वीपासूनची परंपरा आजतागायत चालू आहे. या दिवशी खरेदी केलेल्या सोन्याने घरात लक्ष्मीचा वास होतो आणि वर्षभर संपत्तीत वृद्धी होते अशी श्रद्धा आहे. त्यामुळे राज्यात या दिवशी अनेक लोकाकडून सोने खरेदी केल्या जाते. व्यापाराच्या दृष्टीने हा दिवस शुभ मानला जातो. 

कालविवेक या ग्रंथामध्ये या दिवशी व्रत करण्याचे महत्त्व विशद केले आहे. जैन धर्मामध्येही या दिवशी व्रत करण्याचे महत्त्व विशेष आहे. या दिवसाला आखा तीज असेही म्हणले जाते. या दिवशी भगवान व्यास यांनी महाभारत ग्रंथाची रचना करायला प्रारंभ केला आणि त्यांचे लेखनिक म्हणून गणपतीने काम केले अशी आख्यायिका प्रचलित आहे.

या दिवशी भारताच्या उत्तराखंड राज्यातील बद्रीनारायणाच्या बंद देवळाचे दार उघडतात. हे मंदिर अक्षय्य तृतीयेला उघडल्यावर दिवाळीतल्या भाऊबीजेच्या दिवशी बंद होते. नर-नारायण या दोन देवतांनी या दिवशी अवतार घेतला होता असे मानले जाते. परशुरामाचे अवतरणसुद्धा याच दिवशी झाले होते असे मानले जाते. या दिवशी परशुरामाची पूजा केली जाते. वीरशैव लिंगायत धर्माचे संस्थापक आणि समाजसुधारक महात्मा बसवेश्वर यांचा जन्म याच अक्षय तृतीयेला सन 1105 मध्ये झाला होता. वृंदावनाच्या श्री बांकेबिहारीच्या मंदिरात फक्त याच दिवशी श्रीविग्रहाचे चरणदर्शन होते आणि बाकी पूर्ण वर्ष ते वस्त्रांनी झाकलेले असतात. जो मनुष्य या दिवशी गंगा स्नान करेल, तो पापांतून मुक्त होतो अशी भारतीय संस्कृतीत धारणा आहे.

कृष्णाने युधिष्ठिराला असे सांगितले होते की, 'या तिथीस केलेले दान व हवन क्षयाला जात नाही, म्हणून हिला अक्षय्य तृतीया असे म्हणले आहे. देव आणि पितर यांना उद्देशून या तिथीस जे कर्म केले जाते, ते सर्व अक्षय (‍अविनाशी) होते'.

या दिवशी गंगेचे स्वर्गातून पृथ्वीवर अवतरण झाले अशीही आख्यायिका प्रचलित आहे.

भारतीय पंचांगानुसार दिवाळी व दसरा या सणानंतर अक्षय तृतीया तिथीचा सण मोठ्या आनंदात साजरा केला जातो. शेतकरी वर्गासाठी तर हा दिवस आपल्या नवीन कामाचा शुभारंभ करण्याचा दिवस असतो. या दिवशी शेतकरी आपल्या घरातील सर्व सदस्यांसह शेतात जातात. त्याठिकाणी शेती कामासाठी उपयोगी पडणारे नांगर, फाळ, वखर इत्यादी अवजारांची यथायोग्य पूजा करून शेतातील कामाची सुरुवात करतात. जमिनीची भाजणी, ढेकळे फोडून वाफे तयार करणे, शेतातील तण वेचणे व कचरा जाळून नष्ट करणे इत्यादी कामे केल्या जातात. पूजाअर्चा विधी संपल्यानंतर शेताला शिजवलेला भात, हरबर्‍याची भाजी, दही व आंबील याचा नैवेद्य दाखविला जातो. शेतात बसून शेतकरी व त्यांच्या परिवारातील सर्व सदस्य वनभोजन करतात. बायका-पोरं शेतातील झाडाला दोरी बांधून संपूर्ण दिवसभर झोका खेळण्याचा आनंद घेतात. याच दिवसापासून शेतकरी आपल्या शेतीसाठी सालगडीचा करार करतात. 

या दिवशी सुरू केलेल्या कोणत्याही शुभ कार्याचे फळ 'अक्षय्य'(न संपणारे) असे मिळते, असा समज आहे. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी सदोदित सुख व समृद्धी प्राप्‍त करून देणाऱ्या देवतेच्या कृतज्ञतेचा भाव ठेवून केलेल्या उपासनेमुळे आपल्यावर होणाऱ्या त्या देवतेच्या कृपादृष्टीचा कधीही क्षय होत नाही, अशी समजूत आहे. त्यास्तव हा दिवस प्रत्येकाने व्यापाराने शेतकऱ्यांनी आणि आपण सर्वजण मोठ्या आनंदाने साजरा करावे तसेच नवीन वर्षात काहीतरी चांगले काम करण्याचा संकल्प या दिवशी केल्यास त्यात आपणास नक्कीच यश मिळेल.

- नासा येवतीकर, धर्माबाद,

9423625769

 

आधार ( Aadhar )

आधार जीवनाचा सौंदर्य

संस्कृत भाषेत एक श्लोक आहे 

आधारो हि जीवनस्य,

संकटे दीपकः स्मृतः।

साहाय्यं कुरु सर्वेषां,

भव जीवनसंगतः॥

आधार हा जीवनाचा दीप आहे; संकटात तो प्रकाश देतो. सर्वांना मदत करा, कारण त्यानेच जीवन सुंदर होते असा त्याचा अर्थ आहे.

"आधार" हा प्रत्येकाच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. आधार म्हणजे सहाय्य, मदत, पाठिंबा व स्थैर्य देणारी गोष्ट किंवा व्यक्ती. आधाराशिवाय कोणीही राहू शकत नाही. एकमेकांचा आधार हाच सुखी जीवनाचा मंत्र आहे. लहानपणापासूनच आपण आधाराच्या गरजेत असतो. लहानपणी आई-वडिलांचा आधार, शिक्षण घेताना शिक्षकांचा आधार, समाजात वावरताना मित्रांचा आधार आणि हेच आधार आपल्याला उभं राहायला शिकवतात. नवरा-बायको यांना एकमेकांचा भक्कम आधार असेल तरच ते जीवनातील कोणत्याही संकटाचा सामना यशस्वीपणे करू शकतात. ज्याप्रकारे रथाचे दोन चाक एका लयीत चालतात. एकाला ही मागेपुढे होऊन चालणार नाही. तसेच काही आपल्या जीवनाचे देखील आहे. आपण एकटे काहीच करू शकत नाही. काही लोकांना वाटते की, मला कुणाच्या आधाराची गरज नाही. मी एकटा काहीही करू शकतो. हा त्याचा एक भ्रम असतो किंवा गर्व असतो. पण कालांतराने जेव्हा त्याला जाणीव झालेली असते की, खरंच माझ्या एकट्याने काही होऊ शकत नाही. त्यासाठी मला कुणाची ना कुणाची मदत घ्यावी लागते. जसे क्रिकेट, कबड्डी, हॉकी आणि फुटबॉल हे सांघिक खेळ आहेत. या खेळात सर्व खेळाडूंनी आपले कौशल्य पणाला लावून खेळले तरच त्यांचा संघ जिंकतो. नाही तर एक दोघांच्या चुका मुळे संघाला हार मिळू शकतो. आपले ही जीवन असेच आहे. आपले जीवन देखील सांघिक खेळाप्रमाणे आहे. वरील खेळात खेळाडूची संख्या नक्की केलेली असते पण आपल्या जीवनातील खेळामध्ये जे साथीदार असतात त्यांची संख्या नक्की केलेली नसते. म्हणून आपण आहे त्या संख्येत आपला संघ मजबूत आणि यशस्वी बनविण्यासाठी प्रयत्नशील असायला हवे. सर्वांनी मिळून सकारात्मक विचार केल्यास आपल्या कुटुंबाची प्रगती होते. आधारामुळे माणसाला धीर येतो. सुखदुःखात एकमेकांना मदत करणे हीच खरी जीवनशैली आहे. सुखात तर कोणीही आपणाला आधार देतो. पण दुःखाच्या काळात जो आपणाला आधार देतो किंवा मदत करतो तोच आपला खरा सखा व सोबती असतो. खऱ्या माणसाची ओळख होण्यासाठी कधी दुःखाचा प्रसंग देखील जीवनात यायला हवं. संकटाच्या वेळेला जर कुणी थोडा आधार दिला, तर तो माणूस परत उभा राहू शकतो. उदाहरणार्थ, एखादी व्यक्ती अपयशामुळे खचते, तेव्हा जर एखाद्याने तिची थोडी हिम्मत वाढवली, तर ती परत प्रयत्न करून यश मिळवू शकते. म्हणूनच म्हणतात, "बुडत्याला काठीचा आधार" त्याचा अर्थ जेव्हा एखादी व्यक्ती संकटात किंवा अडचणीत असते, तेव्हा अगदी लहानशी मदत सुद्धा तिला फार मोठी वाटते आणि उपयोगी ठरते. माझ्या लहानपणी सांगितलेली एक गोष्ट मला आठवते, एकदा काही व्यापारी समुद्रातून प्रवास करत होते. अचानक वादळ उठलं. त्यांची नौका भरकटली आणि बुडायला लागली. व्यापाऱ्यांनी मदतीसाठी आरडाओरड केली. तेवढ्यात समोरून त्यांना एक छोटी नौका येताना दिसली. ती नौका फार मोठी नव्हती, पण तिने व्यापाऱ्यांना एक एक करून वाचवलं. सर्व व्यापारी सुखरूप किनाऱ्यावर पोचले. त्या दिवशी सर्वांनी मनापासून कबूल केलं की, संकटात एखादी छोटी नौका देखील "बुडत्याला काठीचा आधार" ठरते. म्हणजे माझ्या छोट्या मदतीने काय होणार ? हा विचार मनात आणायचं नाही. आपली छोटी मदत देखील इतरांना संकटातून वाचवू शकते. 

केवळ आर्थिक किंवा शारीरिक आधारच नाही, तर मानसिक आधारही तितकाच महत्त्वाचा आहे. सध्या आत्महत्या करणाऱ्या लोकांची संख्या दिवसेंदिवस वाढतच आहे. अश्या लोकांना खरी गरज असते मानसिक आधाराची. चांगल्या शब्दांनी, प्रेमाने आणि विश्वासाने एखाद्याला दिलेला आधार जीवनात मोठे परिवर्तन घडवू शकतो. आत्महत्या करणाऱ्या व्यक्तीचे मन या मानसिक आधाराने वळविता येऊ शकते. 

यः समर्थो हि दुःखेषु,

स्नेहपूर्वं करोति सहायम्।

स एव जीवनमार्गे,

सत्यं धारयति तेजः॥

अर्थात जो दु:खातही प्रेमाने आधार देतो, तोच जीवनमार्गावर खरे तेज धारण करतो. 

समाजात अनेक सामाजिक संस्था आणि व्यक्ती आहेत जे की गरजू लोकांना अन्न, शिक्षण, आरोग्यसेवा यांच्या माध्यमातून आधार देतात. त्यामुळे आधार देणं ही एक मोठी सामाजिक जबाबदारी आहे. आणखी एक गोष्ट लक्षात ठेवली पाहिजे, आपल्यालाही इतरांसाठी आधार बनता आलं पाहिजे. कारण आधार देणं म्हणजेच माणुसकी जपणं होय. आधार ही माणसाच्या जीवनातील एक अमूल्य गोष्ट आहे. आधाराशिवाय जीवन अपूर्ण वाटते. त्यामुळे आपण स्वतः आधार घ्यावा आणि गरजूंना आधार द्यावा हेच खरे जीवनाचे सौंदर्य आहे. 

नाश्यति पीडाः सर्वाः,

यत्र स्नेहाधारः स्थितः।

सुखं तत्र सदा वसति,

भवतु ते जीवनं शुभम्॥

अर्थात जिथे प्रेमाचा आधार असतो, तिथे सगळ्या वेदना नाहीशा होतात आणि कायम आनंद नांदतो.

संतांनी सांगून ठेवलेले आहे " एकमेका साह्य करू अवघे धरू सुपंथ " त्यामुळे चला आपण सर्वजण एकमेकांना चांगला आधार देऊ या, निस्वार्थ भावनेने मदत करू या आणि सुखी जीवन जगू या. 

नासा येवतीकर, स्तंभलेखक, 9423625769