सवय (Habit)

  सवय जीवन घडवणारा अदृश्य घटक

मानवाचे आयुष्य आकार घेते ते त्याच्या विचारांमधून आणि कृतीमधून; आणि या दोन्हींच्या मागे असतो तो एक अदृश्य, पण अत्यंत प्रभावी घटक म्हणजे सवय. सवय हा मनुष्याच्या दिनचर्येचा पाया आहे. एखादी कृती वारंवार केल्याने ती कृती नकळत आपल्या स्वभावाचा भाग बनते आणि त्यातून निर्माण होणारा परिणाम आपले संपूर्ण जीवन बदलू शकतो.

सवय म्हणजे एखादी गोष्ट वारंवार करून तिचे स्वयंचलित होणे. सुरुवातीला प्रयत्नपूर्वक, जाणूनबुजून केलेली क्रिया कालांतराने सहज, आपोआप होऊ लागली की ती चांगली किंवा वाईट सवय म्हणून आपले ठरते. सवयी आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा आरसा असतात. बोलण्याची शैली, उठण्याची वेळ, काम करण्याची पद्धत, इतरांसोबत वागणूक, रोजचा आहार, अभ्यासाची इच्छा या सर्व व्यवहारामागे आपल्यातील सवयींचेच प्रतिबिंब दिसते.

चांगल्या सवयींचे फायदे अमूल्य आहेत. नियमित व्यायाम करणे, वेळेचे भान ठेवणे, स्वच्छतेकडे लक्ष देणे, अभ्यासाची आवड निर्माण करणे, नेहमी सत्य बोलणे, धैर्याने काम करणे अशा सवयी मनुष्याला यशाच्या दिशेने घेऊन जातात. चांगल्या सवयी केवळ व्यक्ती सुधारत नाहीत तर त्याची नाती, आरोग्य, विचारसरणी आणि आयुष्याकडे पाहण्याचा दृष्टिकोनही सकारात्मक बनवतात. छोटीशी चांगली सवयही मोठा बदल घडवू शकते. उदाहरणार्थ, जर एखादी व्यक्ती दररोज फक्त दहा मिनिटं वाचनाची सवय लावली, तर काही महिन्यांत तिचे ज्ञान आणि व्यक्तिमत्त्व दोन्ही समृद्ध होतात. सवयी दिसायला लहान जरी वाटत असल्या तरी त्याचे परिणाम मात्र खूप मोठे असतात.  

जशा चांगल्या सवयी जीवन घडवतात, तशाच वाईट सवयी जीवन बिघडवू शकतात. जंक फूड खाणे, वेळेचा अपव्यय करणे, टाळाटाळ करणे, अनावश्यक रागावणे, मोबाईलवर जास्त वेळ घालवणे अशा वाईट सवयी हळूहळू मनुष्याच्या प्रगतीमध्ये अडथळा ठरतात. या सवयी सुरुवातीला निरुपद्रवी वाटतात, पण दीर्घकाळात त्यांचे दुष्परिणाम गंभीर असू शकतात.

सवय बदलणे अवघड वाटते, परंतु अशक्य नसते. त्यासाठी दृढनिश्चय, सातत्य आणि छोट्या गोष्टींपासून सुरुवात करण्याची गरज असते. चांगल्या सवयी अंगीकारण्यासाठी ठराविक वेळ, योग्य वातावरण आणि नियमित सराव आवश्यक आहे. सवयी बदलण्याची प्रक्रिया ही हळूहळू होत असली तरी तिचा परिणाम दीर्घकालीन आणि सकारात्मक असतो.

शेवटी, सवय ही आपल्या जीवनाची दिशा बदलणारी शक्ती आहे. आपल्या प्रत्येक दिवसातल्या लहान सवयीच आपल्या उद्याचे भविष्य ठरवतात. म्हणूनच चांगल्या सवयी जोपासणे आणि वाईट सवयी दूर करणे ही प्रत्येकाची जबाबदारी आहे. योग्य सवयी अंगीकारल्या तर यश, आनंद आणि समाधान हे नक्कीच आपल्या वाट्याला येते.

- नासा येवतीकर, धर्माबाद, 9423625769

गणित आणि जीवन ( Maths & Life )

      गणित आणि आपले जीवन 

शालेय जीवनात विद्यार्थ्यांना अनेक विषय अभ्यासाला असतात. जसे की मराठी, हिंदी, इंग्रजी, विज्ञान, इतिहास, भूगोल आणि गणित. गणित हा विद्यार्थ्यांच्या जीवनातील एक अत्यंत महत्त्वाचा विषय आहे. तो केवळ गुण मिळवण्यासाठीचा विषय नसून विचारशक्ती, तर्कशक्ती आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता विकसित करणारे शास्त्र आहे. विद्यार्थ्यांच्या बौद्धिक विकासात गणिताचे स्थान अनन्यसाधारण आहे.

गणितामुळे विद्यार्थ्यांना शिस्त, अचूकता आणि संयम शिकायला मिळतो. उदाहरणार्थ, एखादी गणिती समस्या सोडवताना प्रत्येक पायरी काळजीपूर्वक आणि योग्य क्रमाने करावी लागते. यामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये एकाग्रता वाढते. तसेच गणितामुळे निर्णयक्षमता आणि आत्मविश्वासही वाढतो. तसेच गणिताचा अभ्यास किंवा सराव बुद्धीला ताजेतवाने करून टाकते. इतर विषयाचा अभ्यास करून कंटाळा आला असेल तर एखादे गणित सोडवले की, मन प्रसन्न होते. 

दैनंदिन जीवनात गणिताचा मोठ्या प्रमाणावर उपयोग होतो. गणिताशिवाय जीवन जगणे अशक्य आहे. जीवनात पावलोपावली गणिताचे काम पडते. वेळेचे नियोजन, पैशांचा व्यवहार, मोजमाप करणे, खरेदी-विक्री, तंत्रज्ञान, संगणक, विज्ञान व अभियांत्रिकी या सर्व क्षेत्रांमध्ये गणित आवश्यक आहे. त्यामुळे गणित शिकणे म्हणजे जीवनासाठी तयार होणे असेच म्हणावे लागेल.

मात्र अनेक विद्यार्थ्यांना गणित कठीण वाटते. गणित म्हटलं की नाक मुरडतात, पोटात कळ येते. कारण लहानपणापासून गणिताची भीती मनात बसलेली असते. परंतु प्राथमिक वर्गात योग्य मार्गदर्शन, नियमित सराव आणि समजून शिकण्याची पद्धत वापरल्यास गणित सोपे आणि रंजक होऊ शकते. शिक्षकांनी उदाहरणे, खेळ, कोडी व कृतींच्या माध्यमातून गणित शिकवले तर विद्यार्थ्यांच्यामनातून गणिताची भीती निघून जाते आणि गणितातला रस नक्कीच वाढतो. गणित आणि विद्यार्थी यांचे नाते अतूट आहे. गणितामुळे विद्यार्थी सक्षम, आत्मविश्वासू आणि विचारशील नागरिक बनतो. जीवन जगण्याचा त्याचा दृष्टिकोन बदलतो. जीवनात येत असलेल्या अनेक संकटाना यशस्वीपणे तोंड देऊ शकतो. म्हणून विद्यार्थ्यांनी गणिताकडे भीतीने नव्हे तर मैत्रीच्या नजरेने पाहिले पाहिजे. आज प्रसिद्ध भारतीय गणितज्ञ श्रीनिवास रामानुजन यांचा जन्मदिवस जो की संपूर्ण भारतात राष्ट्रीय गणित दिन म्हणून साजरा केला जातो. आजच्या दिवशी असा संकल्प करू या की गणित समजून घेऊ या आणि आनंदात जीवन जगू या. 

खाली श्रीनिवास रामानुजन यांचा एक जादुई चौकट आहे. त्याचा अभ्यास करा आणि आपलं ही एक चौकट तयार करा. 

नासा येवतीकर, स्तंभलेखक

9423625769

आनंदाचे डोही........! ( Be Happy )

     आनंदाचे डोही आनंद तरंग 

भारतीय संतपरंपरेत आनंदाला फार उच्च स्थान दिले आहे. संतांच्या मते खरा आनंद हा बाह्य सुखसाधनांत नसून आत्मिक आणि आध्यात्मिक अनुभवात आहे. पैसा, सत्ता, भोग किंवा ऐहिक सुखे ही क्षणिक असून ती माणसाला कायमचा आनंद देऊ शकत नाहीत. खरा, शाश्वत आनंद हा आत्मज्ञानातून आणि ईश्वरभक्तीतून मिळतो, असे संत सांगतात. संत ज्ञानेश्वरांच्या मते, आत्मा आणि परमात्मा एकरूप झाल्यावर जो आनंद अनुभवाला येतो, तोच खरा आनंद आहे. त्यांनी “आनंदाचे डोही आनंद तरंग” असे सांगून ब्रह्मानंदाचे वर्णन केले आहे. आत्मानंदात विलीन झाल्यावर दुःख, भय आणि अहंकार नाहीसे होतात, आणि मन पूर्णतः तृप्त होते.

मानवाच्या जीवनातील सर्वांत मोठे ध्येय म्हणजे आनंदी राहणे. पैसा, यश, प्रतिष्ठा, संपत्ती या साऱ्या गोष्टी माणसाला हव्या असतात, पण त्यामागचा खरा उद्देश आनंद मिळवणे हाच असतो. तरीही आजच्या धकाधकीच्या जीवनात माणूस आनंद विसरत चालला आहे. सततची स्पर्धा, ताणतणाव, अपेक्षा आणि असमाधान यामुळे मन अस्वस्थ होते. अशा वेळी “आनंदी राहा” हा केवळ सल्ला नसून तो एक जीवनमंत्र ठरतो.

आनंद ही बाहेरून मिळणारी गोष्ट नसून तो आपल्या मनातून निर्माण होतो. अनेकदा आपण आनंदाला परिस्थितीशी जोडतो, चांगली नोकरी मिळाली तर आनंद, जास्त पैसा मिळाला तर आनंद, परीक्षा उत्तीर्ण झालो तर आनंद. पण या सगळ्या गोष्टी तात्पुरत्या असतात. खरा आणि टिकणारा आनंद मन:शांतीतून येतो. जेव्हा आपण वर्तमानात जगायला शिकतो, जे आहे त्यात समाधान मानतो, तेव्हा खरा आनंद अनुभवता येतो.

संत तुकारामांच्या अभंगांतूनही आनंदाचे महत्त्व स्पष्ट होते. त्यांच्या मते ईश्वरनामस्मरण आणि भक्तीमुळे मन निर्मळ होते आणि त्या निर्मळ मनातच आनंद वास करतो. “नाम घेतां हरिचे, हर्ष झाला चित्ती” असे म्हणत त्यांनी नामस्मरणातून मिळणाऱ्या आनंदाचे वर्णन केले आहे. संसारातील दुःखातून मुक्त होण्याचा मार्ग म्हणजे हरिभक्ती, असे ते सांगतात.

आनंदी राहण्यासाठी सकारात्मक विचार अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. नकारात्मक विचार मनात घर करून बसले तर आनंद दूर जातो. प्रत्येक समस्येकडे संधी म्हणून पाहण्याची दृष्टी असली, तर कठीण प्रसंगातही आनंद सापडतो. जीवनात चढ-उतार येतच असतात; त्यांना धैर्याने आणि आशावादी दृष्टीने सामोरे जाणे हेच आनंदी जीवनाचे गमक आहे.

संत एकनाथांनी समाधान आणि संयम यांना आनंदाचे मूळ मानले आहे. त्यांनी सांगितले की, इच्छांचा अतिरेक माणसाला दुःखी करतो, तर समाधान आणि विवेक जीवनात आनंद निर्माण करतात. मनावर संयम ठेवला तर बाह्य परिस्थिती कितीही कठीण असली, तरी अंतःकरणात आनंद टिकून राहतो.

आनंदाचा आणखी एक महत्त्वाचा स्रोत म्हणजे नातेसंबंध. कुटुंब, मित्र, आप्तेष्ट यांच्यासोबत घालवलेला वेळ मनाला समाधान देतो. प्रेम, आपुलकी, सहकार्य आणि क्षमाशीलता यामुळे नाती घट्ट होतात आणि मन आनंदी राहते. एकमेकांशी तुलना करण्याऐवजी एकमेकांच्या आनंदात सहभागी होणे हे खऱ्या आनंदाचे लक्षण आहे.

संत कबीरांनीही खऱ्या आनंदाविषयी स्पष्ट मत मांडले आहे. त्यांच्या मते, बाह्य आडंबर, कर्मकांड आणि दिखावा यात आनंद नसून, अंतर्मुख होऊन सत्याचा शोध घेतल्यासच आनंद मिळतो. आत्मज्ञान आणि अहंकाराचा त्याग हाच आनंदाचा खरा मार्ग आहे, असे ते सांगतात.

सेवा आणि मदत केल्यानेही आनंद मिळतो. गरजू व्यक्तीला मदत करणे, एखाद्याच्या चेहऱ्यावर हास्य आणणे, समाजासाठी काहीतरी चांगले करणे, या गोष्टींमुळे मनात समाधान आणि आनंद निर्माण होतो. स्वार्थापेक्षा परमार्थाला महत्त्व दिले तर जीवन अधिक अर्थपूर्ण होते. शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यही आनंदासाठी आवश्यक आहे. नियमित व्यायाम, योग, ध्यान, संतुलित आहार आणि पुरेशी विश्रांती यामुळे शरीर आणि मन निरोगी राहते. निरोगी शरीरातच निरोगी मन वसते, आणि निरोगी मनातूनच खरा आनंद उमलतो.

एकूणच संतांच्या मते आनंद हा भौतिक सुखात नसून आत्मिक शांतीत, भक्तीत, समाधानात आणि परोपकारात आहे. मन निर्मळ ठेवून, ईश्वराशी नाते जोडून आणि अहंकाराचा त्याग करणे होय. शेवटी असे म्हणता येईल की आनंद शोधण्याची गोष्ट नसून जोपासण्याची गोष्ट आहे. लहानसहान गोष्टींत आनंद शोधणे, कृतज्ञ राहणे, सकारात्मक विचार करणे आणि प्रेमाने जगणे, हेच आनंदी राहण्याचे खरे सूत्र आहे. जीवनात कितीही अडचणी आल्या तरी “आनंदी राहा” हा मंत्र जपला, तर जीवन सुंदर आणि अर्थपूर्ण नक्कीच बनेल.

नासा येवतीकर, स्तंभलेखक

9423625769