आनंदाचे डोही........! ( Be Happy )

     आनंदाचे डोही आनंद तरंग 

भारतीय संतपरंपरेत आनंदाला फार उच्च स्थान दिले आहे. संतांच्या मते खरा आनंद हा बाह्य सुखसाधनांत नसून आत्मिक आणि आध्यात्मिक अनुभवात आहे. पैसा, सत्ता, भोग किंवा ऐहिक सुखे ही क्षणिक असून ती माणसाला कायमचा आनंद देऊ शकत नाहीत. खरा, शाश्वत आनंद हा आत्मज्ञानातून आणि ईश्वरभक्तीतून मिळतो, असे संत सांगतात. संत ज्ञानेश्वरांच्या मते, आत्मा आणि परमात्मा एकरूप झाल्यावर जो आनंद अनुभवाला येतो, तोच खरा आनंद आहे. त्यांनी “आनंदाचे डोही आनंद तरंग” असे सांगून ब्रह्मानंदाचे वर्णन केले आहे. आत्मानंदात विलीन झाल्यावर दुःख, भय आणि अहंकार नाहीसे होतात, आणि मन पूर्णतः तृप्त होते.

मानवाच्या जीवनातील सर्वांत मोठे ध्येय म्हणजे आनंदी राहणे. पैसा, यश, प्रतिष्ठा, संपत्ती या साऱ्या गोष्टी माणसाला हव्या असतात, पण त्यामागचा खरा उद्देश आनंद मिळवणे हाच असतो. तरीही आजच्या धकाधकीच्या जीवनात माणूस आनंद विसरत चालला आहे. सततची स्पर्धा, ताणतणाव, अपेक्षा आणि असमाधान यामुळे मन अस्वस्थ होते. अशा वेळी “आनंदी राहा” हा केवळ सल्ला नसून तो एक जीवनमंत्र ठरतो.

आनंद ही बाहेरून मिळणारी गोष्ट नसून तो आपल्या मनातून निर्माण होतो. अनेकदा आपण आनंदाला परिस्थितीशी जोडतो, चांगली नोकरी मिळाली तर आनंद, जास्त पैसा मिळाला तर आनंद, परीक्षा उत्तीर्ण झालो तर आनंद. पण या सगळ्या गोष्टी तात्पुरत्या असतात. खरा आणि टिकणारा आनंद मन:शांतीतून येतो. जेव्हा आपण वर्तमानात जगायला शिकतो, जे आहे त्यात समाधान मानतो, तेव्हा खरा आनंद अनुभवता येतो.

संत तुकारामांच्या अभंगांतूनही आनंदाचे महत्त्व स्पष्ट होते. त्यांच्या मते ईश्वरनामस्मरण आणि भक्तीमुळे मन निर्मळ होते आणि त्या निर्मळ मनातच आनंद वास करतो. “नाम घेतां हरिचे, हर्ष झाला चित्ती” असे म्हणत त्यांनी नामस्मरणातून मिळणाऱ्या आनंदाचे वर्णन केले आहे. संसारातील दुःखातून मुक्त होण्याचा मार्ग म्हणजे हरिभक्ती, असे ते सांगतात.

आनंदी राहण्यासाठी सकारात्मक विचार अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. नकारात्मक विचार मनात घर करून बसले तर आनंद दूर जातो. प्रत्येक समस्येकडे संधी म्हणून पाहण्याची दृष्टी असली, तर कठीण प्रसंगातही आनंद सापडतो. जीवनात चढ-उतार येतच असतात; त्यांना धैर्याने आणि आशावादी दृष्टीने सामोरे जाणे हेच आनंदी जीवनाचे गमक आहे.

संत एकनाथांनी समाधान आणि संयम यांना आनंदाचे मूळ मानले आहे. त्यांनी सांगितले की, इच्छांचा अतिरेक माणसाला दुःखी करतो, तर समाधान आणि विवेक जीवनात आनंद निर्माण करतात. मनावर संयम ठेवला तर बाह्य परिस्थिती कितीही कठीण असली, तरी अंतःकरणात आनंद टिकून राहतो.

आनंदाचा आणखी एक महत्त्वाचा स्रोत म्हणजे नातेसंबंध. कुटुंब, मित्र, आप्तेष्ट यांच्यासोबत घालवलेला वेळ मनाला समाधान देतो. प्रेम, आपुलकी, सहकार्य आणि क्षमाशीलता यामुळे नाती घट्ट होतात आणि मन आनंदी राहते. एकमेकांशी तुलना करण्याऐवजी एकमेकांच्या आनंदात सहभागी होणे हे खऱ्या आनंदाचे लक्षण आहे.

संत कबीरांनीही खऱ्या आनंदाविषयी स्पष्ट मत मांडले आहे. त्यांच्या मते, बाह्य आडंबर, कर्मकांड आणि दिखावा यात आनंद नसून, अंतर्मुख होऊन सत्याचा शोध घेतल्यासच आनंद मिळतो. आत्मज्ञान आणि अहंकाराचा त्याग हाच आनंदाचा खरा मार्ग आहे, असे ते सांगतात.

सेवा आणि मदत केल्यानेही आनंद मिळतो. गरजू व्यक्तीला मदत करणे, एखाद्याच्या चेहऱ्यावर हास्य आणणे, समाजासाठी काहीतरी चांगले करणे, या गोष्टींमुळे मनात समाधान आणि आनंद निर्माण होतो. स्वार्थापेक्षा परमार्थाला महत्त्व दिले तर जीवन अधिक अर्थपूर्ण होते. शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यही आनंदासाठी आवश्यक आहे. नियमित व्यायाम, योग, ध्यान, संतुलित आहार आणि पुरेशी विश्रांती यामुळे शरीर आणि मन निरोगी राहते. निरोगी शरीरातच निरोगी मन वसते, आणि निरोगी मनातूनच खरा आनंद उमलतो.

एकूणच संतांच्या मते आनंद हा भौतिक सुखात नसून आत्मिक शांतीत, भक्तीत, समाधानात आणि परोपकारात आहे. मन निर्मळ ठेवून, ईश्वराशी नाते जोडून आणि अहंकाराचा त्याग करणे होय. शेवटी असे म्हणता येईल की आनंद शोधण्याची गोष्ट नसून जोपासण्याची गोष्ट आहे. लहानसहान गोष्टींत आनंद शोधणे, कृतज्ञ राहणे, सकारात्मक विचार करणे आणि प्रेमाने जगणे, हेच आनंदी राहण्याचे खरे सूत्र आहे. जीवनात कितीही अडचणी आल्या तरी “आनंदी राहा” हा मंत्र जपला, तर जीवन सुंदर आणि अर्थपूर्ण नक्कीच बनेल.

नासा येवतीकर, स्तंभलेखक

9423625769