शिक्षण म्हणजे विचार करण्याची कला

शिक्षण म्हणजे विचार करण्याची कला

मुलांनो, तुम्ही शाळेत कशासाठी जाता ? असा प्रश्न जर कोणी विचारला असता, मुले उत्तर देतात की,  शिकण्यासाठी तर कोणी म्हणतो की ज्ञान मिळवण्यासाठी. मग शिक्षण किंवा ज्ञान आपणाला फक्त शाळेतूनच मिळते काय ? प्रसिद्ध विचारवंत टी. एडवर्ड यांच्या मतानुसार, शिक्षण म्हणजे जन्मापासून मरेपर्यंत सर्व वातावरणाचा परिणाम, सर्व प्रकारचे शिक्षण, शिस्त आणि संस्कृतीची बेरीज. म्हणूनच आपण आजीवन विद्यार्थी म्हणून जगत असतो. शाळेतून फक्त आपणाला अक्षरज्ञान आणि संख्याज्ञान मिळते, तर समाजात वावरताना जे अनुभवाचे ज्ञान मिळते त्यावर आपण यशस्वी जीवन जगू शकतो. म्हणूनच आचार्य विनोबा भावे म्हणतात की, यशस्वी शिक्षण हा यशस्वी जीवनाचा पाया आहे. मानवाच्या आयुष्याचा शिक्षणाशिवाय विकास होऊ शकत नाही. म्हणूनच ज्योतिबा फुले यांनी शिक्षणाशिवाय तरणोपाय नाही असे म्हटले आहे. शाळेतून आपणाला अक्षर किंवा संख्येची ओळख तर दिली जातेच शिवाय समाजात कसे राहावे ? कसे वागावे ? याचेही ज्ञान विविध उपक्रमाद्वारे दिले जाते. उपक्रमाशिवाय शाळा म्हणजे देवाविना मंदिर असल्यासारखे होय. त्यास्तव प्राथमिक शाळांमधून जास्तीत जास्त उपक्रम सर्वत्रच राबविले जातात. आपणाला जर उत्तम शिक्षण मिळवायचे असेल तर केथराल यांनी सांगितलेल्या तीन गोष्टी नेहमी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. बारीक निरीक्षण करणे, खूप अनुभव घेणे आणि खूप अभ्यास करणे ह्या तीन गोष्टी मुळे आपले शिक्षण नक्कीच परिपक्व होऊ शकते. जे शिक्षण उपजीविकेचे साधन असते ती कला असते आणि जे शिक्षण जीवनविकासाचे साधन असते ती विद्या असते असे स्वाध्याय चळवळीचे प्रणेते परमपूज्य पांडुरंगशास्त्री आठवले यांनी म्हटले आहे. आयुष्यात येणाऱ्या अडचणी सोडविण्यासाठी जे साहस वा शक्ती मिळते ती या शिक्षणातूनच मिळते. शिक्षण म्हणजे दुसरे-तिसरे काही नसून आपणाला अवघड किंवा माहीत नसलेली बाब कळणे व लक्षात येणे. यावरून शिक्षणासाठी वयाचे बंधन नसते असे जे लोक म्हणतात ते याच अर्थाने. शिक्षणाचा मूळ अर्थ आहे विचार करणे. खरे शिक्षण म्हणजे विचार करण्याची कला असे राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांनी म्हटले आहे. चांगला विचार करून चांगला आचार केला नाही तर अजून आपणाला शिक्षणाची गरज आहे असे समजण्यास हरकत नसावी.

- नागोराव सा. येवतीकर
स्तंभलेखक
मु. येवती ता. धर्माबाद जि.नांदेड
9423625769